बऱ्याच वेळेला आपण एखाद्या माणसाला त्याच्या कपड्यावरून किंवा पेशावरून जोखण्याची चूक करतो. एखादा साधा सरळ आणि समाजाच्या सर्वात खालच्या स्तरावरची व्यक्ती कधी काय शिकवून जाईल हे सांगता येत नाही. अगदी अलीकडे माझ्याबाबतीत अशी गोष्ट घडली. एका साध्या टॅक्सीवाल्याने मला दोन गोष्टी अगदी सहजपणे आणि त्याच्याही नकळत शिकवल्या. त्या सांगताना त्याने कुठेही मोठा आव आणला नव्हता मात्र त्याने सांगितलेल्या त्या दोन गोष्टीने मला मात्र दोन अनमोल चीजा मला शिकवल्या, एक ‘नजर’ मिळाली आणि दुसरं म्हणजे ‘ज्ञान’ मिळालं..!
झालं असं, की मुंबईच्या एशियाटीक लायब्ररीत काही पुस्तकांच्या शोधात गेलो होतो. माझं काम संपल्यावर बाहेर येऊन मी चर्चगेट स्टेशनवा जाण्यासाठी टॅक्सी थांबवली. टॅक्सी चर्चगेटच्या दिशेने निघाली. ट्रॅफिकमधून वाट काढताना आमच्या टॅक्सीसमोर एक हातगाडीवाला आपल्या ढकलगाडीवर काही माल लादून चालला होता व त्यामुळे पुढचा रस्ता मोकळा असुनही आम्हाला पुढे जाता येत नव्हते. आम्ही मुंबईकर नेहेमी घाईत असल्याने हा प्रकार मला इरिटेट करणारा वाटला व मी टॅक्सीवाल्याला, “भैया, हॉर्न मारो उसको और बाजू हटने बोलो” असं सांगीतलं. मध्यमवयीन टॅक्सीवाला कमालीचा स्थितप्रज्ञ, त्याच्यावर काहीच परिणाम नाही. मी परत त्याला हॉर्न मारायची आठवण केली. त्यावर त्याने जे उत्तर दिलं त्यांने मला ‘नजर’ मिळाली..अगदी नकळत..!
तो म्हणाला,”साब, जो आप बोले वो तो मेरे भी मन मे है. पर वो जो हाथगाडीवाला आगे चल रहा है ना, वो उसकी गाडी उसका ‘खून’ जला कर चला रहा है और अपनी गाडी पेट्रोल/गॅस पर चल रही है. उसे पिछे गाडी है यह पता बै और वो उसे साईड मिलने पर अपने को आग जाने जगह भी दे देगा. जो खून से गाडी चला रहा है उसका पेट्रोल पर चलनेवाली गाडी वालोंने हमेशा सम्मान करना चाहीये और इसिलीए मै हार्न बजाकर उसे हैरान नही करना चाहता..!” केवढी अनमोल गोष्ट मला त्या सामान्य टॅक्सीवाल्याने नकळत शिकवली. शारिरीक कष्ट करणारांची तर मलाही ‘दया’ येते पण त्यांचा ‘सन्मान’ करायला मला त्या दिवशी त्या टॅक्सीवाल्याने शिकवलं..’दया’ आणि ‘सन्मान’ या दोन्ही टोकाच्या वेगळ्या गोष्टी असतात हा फरक दाखवणारी एक वेगळी ‘नजर’ मला त्याच्याकडून मिळाली..
असंच दुसरं ज्ञान त्याने मला या प्रसंगीच दिलं, ते म्हणजे ‘हॉर्न’ कशासाठी असतो याचं. बऱ्याच वेळेस एखाद्या गोष्टीचं प्रयोजन का हेच आपल्याला कळत नाही. सवयीनं आणि त्यातून होणाऱ्या अतिपरीचयातून आपण ती गोष्ट मुळात अस्तित्वातच का आली याचा विचार करायचं सोडून देतो. बहुतेक सर्वांचंच असं होतं. हॉर्नचं असंच आहे.
आपल्या गाडीचा जो हॉर्न असतो त्याचे कितीतरी प्रकार असतात हल्ली..! आणि त्या सर्व प्रकारात एकच बाब कॉमन असते आणि ती म्हणजे त्याचा कर्कशपणा. जोरजोरात हॉर्न वाजवणं हा काही लोकांच्या आवडीचा विषय असतो. अगदी निर्ममुष्य रस्त्यावरही काही महाभाग काही कारण नसताना जोरजोरात हॉर्न वाजवत सुटतात तर मग मुंबईसारख्या शहरात गर्दीच्या रस्त्यावर तर ते काय करत असतील हे विचारूच नका..मुंबईच्या रस्त्यावर तर आता ‘नो हॉन्कींग’चे बोर्ड नाहतूक पोलिसांनी लावलेत व हॉर्न वाजवणाऱ्यांना दंडही करायला सुरूवात केलीय इतका हा प्रश्न गंभीर झालाय.
मी आमच्या टॅक्सीच्या समोर चालणाऱ्या हातगाडीवाल्याला बाजूला करण्यासाठी टॅक्सीवाल्या हॉर्न मारायला सांगितलं आणि गाडीला हॉर्नची गरजच का पडली या प्रश्नाचं उत्तर अगदी अनपेक्षितपणे मला त्याच्याकडून मिळालं. तो म्हणाला, “जाब पहेले कभी पेट्रोल पर चलनेवाली गाडी का अविष्कार हुवा उसके पहेले लोग या तो पैदल चलते थे या बैलगाड़ी या टांगों की सवारी करते थे. गाड़ी नयी नयी थी और रस्ते छोटे. रस्ते में इंसानों से जादा गाय, बैल और घोड़े जैसे जानवर चलते थे और ये हार्न उन जनावारों को रास्तेसे हटाने के लिए बनाये गए थे और इसीलिए इनका आवाज इतना बड़ा रखा गया है ताकि वो डर के गाड़ी के लिए रास्ता छोड़े.. तभी तो बिएश्टी बस को जो हार्न रहते है वैसेही भोंपू टैप के हार्न थे और इस तरह के हार्न का आवाज बिलकुल गाय या बैल की आवाज जैसे से होता है..जमाना बदल गया, वो भोंपू टैप के हार्न अभी सिर्फ बिएश्टी की बसों में दिखते है और गाड़ियों में तो तरह तरह के हार्न आ गये.. यह बदले हुए हार्न में सिर्फ उसका आवाज बढ़ता गया..शायद अब आदमी ही जानवर बन गया है इसीलिए ऐसा हुवा होगा..”
केवढ मोठं ‘ज्ञान’ तो साधा टॅक्सीवाला मला शिकवून गेला होता. हॉर्न माणसांसाठी नसून जनावरांसाठी असतो हे हॉर्नच गाडीला असण्यामागचं कारण असेल याचा विचारच मी कधी केला नव्हता..पण त्या टॅक्सीवाल्याने जे सांगितलं ते पटण्यासारखंच होत हे खरं..!
आपण माणुसकी सोडून जनावरांसारखं वागू लागलोय हेच गाडीच्या हॉर्नच नकळत सांगणं असावं आपल्याला..
– नितीन साळुंखे
9321811091.
salunkesnitin@gmail.com
Leave a Reply