आजी तुझी आठवण येते…

इतके दिवस त्याला कळत नव्हतं , आजीच्या त्या बॅगेत काय ठेवलं होतं . बॅग खूप जुनी होती आणि तिनं ती सांभाळून ठेवली होती . दरवर्षी ब्लॉक साफ करताना , बाबा बॅग बाहेर काढायचे , त्याहीवेळी ती कायम लक्ष ठेवून असायची . घरातली अडगळ म्हणून सगळे वैतागायचे पण त्याकडे दुर्लक्ष करून आजी बॅग नीट पुसून , त्याभोवती कापड गुंडाळून पुन्हा तिच्या बेडखाली ठेवून द्यायची .

कोरोनामुळं लॉक डाऊनचे दिवस सुरू झाले तसं वेळ घालवण्यासाठी सगळ्यांप्रमाणे घरात शोधून शोधून कामं काढली जाऊ लागली . ती कामं सुद्धा संपली आणि मग आता काय करायचं हा मोठा यक्ष प्रश्न उभा राहिला .

– एके दिवशी दुपारचा चहा झाल्यावर आजींनं सगळ्यांना एकत्र बोलावलं .बेडखालची बॅग बाहेर काढली आणि उघडली . म्हणाली , ” तुम्हाला वेळ कसा घालवायचा हाच मोठा प्रश्न आहे ना , मग मी आता या बॅगेतला सगळा भूतकाळ तुमच्यासमोर ठेवते . वेळ कसा जाईल ते तुम्हाला कळणार सुद्धा नाही . ”

आणि मग इतके दिवस दडवून ठेवलेला मौल्यवान खजिना बाहेर काढावा , त्याला अलगद हाताळावा , तसं आजी एकेक वस्तू बाहेर काढू लागली .

जुने कपडे , चांदीचे दागिने , काही चित्रे , काही दुर्मिळ पुस्तके , जपून ठेवलेल्या लग्नपत्रिका , जुन्या अंकलिपीची पुस्तके , जीर्ण झालेल्या गुणपत्रिका , चांदोबाची पुस्तके , मण्यांच्या माळा , दुर्मिळ औषधांचा बटवा , जुना रेडिओ , वेगवेगळे रंग , अत्तराच्या कुप्या , गंजिफा , पटावरच्या सोंगट्या , बुद्धिबळाचा पट , कसल्या कसल्या मूर्ती , वेगवेगळे दिवे , मातीची भांडी , निरांजन , समई , पागोटे , शेला , जुनी पैठणी , आजोबांचा अंगरखा , मुंडावळ्या , ताक घुसळण्याची रवी आणि एक गाठोडे तर चक्क भातुकलीच्या मातीच्या इवल्या इवल्या भांड्यांनी भरलेले …

आजी एकेक वस्तू बाहेर काढत होती आणि त्याप्रत्येक वस्तूच्या पाठचा इतिहास सांगत होती .
आजी आजोबांचा , आईबाबांचा , नातवंडांचा सगळा भूतकाळ उभा करीत होती . त्या प्रत्येक वस्तूचे माणसाशी असलेले भावबंध दाखवत होती . आजी गोष्टीवेल्हाळ होतीच पण आज तिला हक्काचे श्रोते आणि हाताशी प्रचंड वेळ होता …

सगळे गुंतून पडले होते .

“… आणि मग काय झाली गंमत माहितेय का …”
अशा शब्दांनी आजी आपल्या पोतडीतून एकेक गमती बाहेर काढत होती …
नातेसंबंध उलगडून सांगत होती . घराण्याचा इतिहास सांगत होती . जुन्या काळातला निसर्ग ,पाऊस थंडी ,वारा कसा होता हे सांगत होती . सणवार कसे साजरे केले जायचे , पक्वान्न , पदार्थ कसे असायचे , त्यातली पौष्टिकता , त्यातले औषधी गुणधर्म , काळानुरूप त्याचे शरीरासाठी असलेले महत्व सांगत होती . संस्कृती जपण्यासाठी आपण काय काय केले , काय काय करायला हवे हे उदाहरणे घेऊन सांगत होती . बचतीचे महत्व , काटकसरीचे महत्व , घरच्या ताज्या अन्नाचे महत्व सांगत होती . स्तोत्रे , परवचा , पाढे , घोकंपट्टी , जुन्या कविता अस्खलितपणे म्हणून दाखवत होती .

आजीने केवळ बॅगच उघडली नव्हती तर जणू विस्मरणात गेलेल्या भारतीय संस्कृतीचं विलोभनीय दर्शन घडवलं होतं.

बोलता बोलता हळूच बॅग बंद करून , तिनं विचारलं ,

” हा मेला कोरोना जगभरातून आपल्याकडे आला नसता आणि हा कायसा तुमचा लॉक डाऊन नसता तर तुम्ही आला असता काय रे माझ्याकडे हे सगळं ऐकून घ्यायला ? ”

कुणी बोललं नाही .
मग आजीच मोठमोठ्यांदा हसू लागली .

” आता उद्यापासून , तुमच्या आजोबांनी दिलेली साडी नेसून एकेक गोष्टी सांगत जाईन आणि तुमच्या मोबाईलमध्ये ते रेकॉर्डिंग करून ठेवा , काय ? ठेवा जपायला हवाय ना ? ”

आजी पुन्हा हसू लागली .

आजीचं बोलणं खरं होतं .
कोरोनानं जगभर थैमान घातलं आणि आपल्या अस्तित्वावरच प्रश्नचिन्ह उमटू लागलं .
अजूनही त्यावर खात्रीशीर औषध सापडलं नाही , पण घरी राहून सुरक्षितता ठेवणं आणि स्वच्छता सांभाळणं यामुळं प्रत्येक माणूस कोरोना पासून बचाव करू शकतो हे जगभरात सिद्ध झालं .
जगभरातील शोकांतिका आपल्याकडे येण्याआधी पंतप्रधान नरेंद्रजी मोदी यांनी , हस्तांदोलना ऐवजी हात जोडून नमस्कार ही भारतीय संस्कृती सगळ्या जगाला शिकवली . आणि एकमेकात मिसळण्याऐवजी , प्रत्येकानं जिथे आहोत तिथे सुरक्षित राहण्यासाठी , घरातच राहण्यासाठी , घरातूनच ऑफिस काम करण्याविषयी आग्रह धरला .
परिणामतः कोरोना प्रचंड प्रमाणात अजून तरी फैलावला नाही .

अर्थात हा निर्णय सर्वानाच रुचला असे नाही . अनेकांनी नाक मुरडले ,गैरसमज करून घेतला , घरी राहण्याच्या कल्पनेने अनेकांना अस्वस्थ वाटू लागले . लोक शोधून शोधून कारणे काढून घराबाहेर येऊ लागले . त्याचेही परिणाम समाजाला भोगायला लागले .

लॉक डाऊन मुळे नोकऱ्यांमध्ये समस्या निर्माण होऊ लागल्या आहेत. अर्थव्यवस्थेवर विपरीत परिणाम होण्याची लक्षणे दिसू लागली आहेत . विद्यार्थ्यांचे शैक्षणिक नुकसान , त्यांच्या भविष्याबद्दल चिंता सर्वानाच सतावू लागली आहे .गोरगरीब जनतेचे प्रश्न , शेतकऱ्यांचे प्रश्न , उद्योगधंद्यांचे प्रश्न असे दृश्य स्वरूपातले प्रश्न तर आ वासून उभे आहेत.

पण याही पेक्षा घरात कोंडल्यासारखे वाटण्याने मानसिक चिंता वाढू लागली आहे . एका न्यूज चॅनल च्या पाहणीनुसार जगभरात नवराबायकोची भांडणे , हिंसाचार वाढू लागला आहे . न संपणाऱ्या वेळामुळे गैरसमज , चिडचिड , मारामाऱ्या वाढण्याची चिन्हे दिसू लागली आहेत .

नोकरीला लागणाऱ्या वयाच्या सीमारेषेवर जे आहेत त्यांचे मानसिक स्वास्थ्य आणि करिअर धोक्यात आले आहे
एक ना दोन , अशा अनेक गोष्टींना सध्याचे जग सामोरे जात आहे . ढग भरून आले आहेत पण पाऊस पडू नये , अंधारी रात्र संपून उजेड येऊ नये अशी अवस्था असताना जशी मनःस्थिती असेल तसे काहीसे झाले आहे . हे सगळे केव्हा संपणार अशा निरुत्तर करणाऱ्या प्रश्नाने सगळा आसमंत भरून गेला आहे .

पण मला तर ही एक प्रकारे इष्टापत्तीच वाटत आहे .
अर्थात जे या रोगाचा बळी पडले आहेत , ज्यांचे आयुष्य पणाला लागले आहे त्यांच्याबद्दल वाईटच वाटत आहे , त्यासर्वांबद्दल सहानुभूती आहेच .
सर्व डॉक्टर्स , नर्सेस , पोलीस यंत्रणा आणि प्रशासन यांच्याबद्दल नितांत कृतज्ञता आहे .

मग इष्टापत्ती का वाटते ?

याचं कारण त्या आजीच्या वर सांगितलेल्या घटनेत आहे .

आजच्या प्रचंड धावपळीच्या युगात आम्ही माणुसकी विसरलो होतो .
आम्ही नातेसंबंध विसरलो होतो , नाती आक्रसली होती , विरविरीत, विसविशीत होऊ लागली होती .
आम्ही मोबाईल , वेगवेगळी इलेक्ट्रॉनिक्स गॅजेट्स, ऑनलाइन शॉपिंग यांच्या आहारी गेलो होतो .

उद्यापेक्षा आम्हाला आजचा आणि आजच्यापेक्षा आत्ताचा क्षण मोठा , हवाहवासा वाटू लागला होता .

आपल्या विविधतेने नटलेल्या चांगल्या संस्कृतीपेक्षा चंगळवादी संस्कृतीचे आकर्षण हवेसे वाटू लागले होते . पैसा ,अधिक पैसा , अधिकाधिक पैसा आणि मग त्यासाठी कुठेही , कधीही आणि काहीही करायला तयार झालो होतो .
आपली संस्कृती , आपले तत्वज्ञान , आपले धर्मग्रंथ , आपला निसर्ग , आपला इतिहास , आपला भूगोल , आपली आदरणीय मानचिन्हे आणि श्रद्धास्थाने विसरू लागलो होतो . किंबहुना ते सर्व त्याज्य , टाकाऊ असंच वाटायला लागलं होतं . आजूबाजूचं सगळं वातावरण तसंच तयार होत होतं. आणि सर्व प्रकारच्या मीडियाचा आपल्याला घट्ट विळखा पडला होता .
थोडक्यात आपला स्वाभिमान धोक्यात आला होता .

पण कोरोना आला .
आणि स्वतः बरोबर , स्वतःच्या कुटुंबियाबरोबर सक्तीनं का होईना , घरातच राहण्याची वेळ आली .

मग सगळं चित्रच बदलून गेलं .

आपल्या नात्याविषयी आपण पुन्हा नव्याने विचार करू लागलो .
आपली पत्नी , आपला पती , मुलं आणि सर्वच नाती नव्याने घासूनपुसून लखलखीत झाल्यासारखी वाटू लागली .
एरव्ही क्वचित केला जाणारा फोनवरचा संवाद आता प्रकर्षाने हवाहवासा वाटू लागला . त्यातील गोडी , आपुलकी नव्याने जाणवू लागली . टीव्ही वरच्या जुन्या काळातील रामायण, महाभारत , चाणक्य , अशा मालिका पुन्हा बघाव्याशा वाटू लागल्या . त्यावेळच्या सगळ्या आठवणी जाग्या होऊ लागल्या .
व्हॉट्सअप , फेसबुकवर जुन्या आठवणी , जुने फोटो शेअर करण्यात ,त्यांच्यावर कमेंट्स करण्यात , जुनी मित्रमंडळी शोधण्यात विलक्षण आनंद वाटू लागला .
अनेकांना आपण गायक , गायिका आहोत आणि त्यासंबंधीच्या क्लिप्स शेअर करायलाच हव्यात हे जाणवू लागले .
अनेकांना आपण अभिनेते होतो , आपण लेखक , कवी आहोत याची जाणीव झाली आणि ते सोशल मीडियावर सांगणे क्रमप्राप्त वाटू लागले .
प्रसिद्धी नव्याने धावून येऊ लागली .
अहंभाव गळून गेला .
जगण्यासाठी अन्नापेक्षा आणखी काही गोष्टींची गरज असते हे समजू लागले .
स्वयंपाकघरातले काम किती निगुतीने करावे लागते आणि स्वयंपाकाला नावे ठेवण्याऐवजी नावाजणे किती आवश्यक आहे हे स्वानुभवावरून पटू लागले .
घरातील ज्येष्ठांचे महत्वाचे प्रश्न , लहानग्यांच्या समस्या यात रस घ्यावा असे वाटू लागले .
पैसा असून उपयोग नाही तर माणुसकी हवीच याचे आकलन झाले .
अन्नाचे महत्व पटू लागले , काटकसर , बचत या शब्दांचे अर्थ समजू लागले .
व्यायाम अत्यावश्यक आहे हे मनाला वारंवार बजावण्यात कृतार्थता वस्तू लागली .
माणूस म्हणून एकमेकांना समजून घ्यायला हवे , प्रत्येकाच्या भावनांचा आदरभाव ठेवायला हवा , पुढच्या प्रत्येकाचे बोलणे ऐकायलाच हवे ही लोकशाही वृत्ती अंगी भिनली .

हे सर्व कोरोनाच्या निमित्ताने घडून आले , हा विधायक भाग मला मोलाचा वाटतो .
कोरोना घातकच आहे , कुणाच्याही वाट्याला तो येऊ नये , पण सुरक्षितता सांभाळली तर त्याला आपण सर्वजण मिळून परतून लावू शकतो या आत्मविश्वासाला बळ मिळते ते घरात राहण्याने . नातेसंबंध जपण्याने . आणि वेळेचा सदुपयोग करण्याने .

माणसाचं जीवन , रस , रंग ,स्पर्श , गंध यामुळे संपन्न होतं,पण त्याची जाणीव अधिक समृद्ध होणं नितांत गरजेचं , असं मला वाटतं !

कोरोनाच्या निमित्ताने ही जाणीव पुन्हा एकदा झाली , इतकेच !

— आणि हो आजीचीसुद्धा यानिमित्ताने आठवण झाली . तिला विसरून चालणार नाही !!

— डॉ. श्रीकृष्ण जोशी , रत्नागिरी .
९४२३८७५८०६