गुळवेल ह्या वनस्पतीला भारतीय उपचार पद्धती तथा आयुर्वेदात फार महत्व आहे. आयुर्वेदात गुळवेलाला अमृता हे नाव दिले आहे. नावाप्रमाणेच ही वनस्पती अमर आहे,जमिनीतील पाण्याची पातळी कमी झाली तरीही ही वनस्पती सहजतेने जीवंत असते.
भारतातील सर्व भागात ही वनस्पती सहजतेने उपलब्ध होते. या वनस्पतीच्या उपयोगा संदर्भात विविध ऋषींनी आयुर्वेदिक ग्रंथांमध्ये महत्वपूर्ण माहिती लिहून ठेवलेली आहे, ती पुढीलप्रमाणे-
” पिवेद वा षटफल सर्विरभयां वा प्रथो जयेत |
त्रिफलाया: कषाय वा गुडूच्या रसमेव वा ||”
– (चरकसहिंता )
” पिप्पला मधु संमिक्ष गुडूची स्वरसं पिवेत |
जीर्णा ज्वर कफ प्लहिका सारोचक नाशनम || ”
-( भैषज्य रत्नावली )
” गुडूची कटुका तिक्ता स्वादुपाका रसायनी |
संग्रहिणी कषायोष्णा लध्वी बल्याग्नि दीपनी ||
दोषज्यामतृडदाहमेहकासाश्च पाण्डूताम |
कामला कुष्ठवातास्रज्वरकृमीवमीर्हरेत ||”
-(भाव प्रकाश )
अशा विविध ग्रंथांमध्ये उल्लेख असलेल्या गुळवेलाची वेगवेगळ्या भाषांमध्ये असलेली नवे पुढीलप्रमाणे –
Latin name – Tinospora cordifolia Willd , कुळनाव-Menispermaceae , संस्कृतनाव- अमृता, गुडूची, बल्ली, छिन्ना, मधुपर्णी वत्सादनी, कुण्डलिनी मराठी नाव- गुळवेल, अमृता, हिंदी नाव- गीलोय, गुडिच English name – Tinospora , अशी विविध भाषांमध्ये वेगवेगळी नावे आहेत.
रासायनिक घटक- ग्लुकोसीन, जीलोईन, १.२ टक्के स्टार्च, बर्वेरीन, ग्लुकोसाईड, गिलोइमिन, कैसमेंथीन, पामारीन, रीनात्पेरीन, टीनास्पोरिक, उडनशील तेल, वसा, अल्कोहोल, ग्लीस्टोराल इत्यादी घटक आढळतात.
एवढे महत्वपूर्ण घटक असलेल्या या वनस्पतीमध्ये ‘मायक्रोबैक्टेरीयम ट्युबरकुलौसिस’ (Tuber Culosis), ‘एस्केनीशिया कोलाई’ या आतडे आणि मूत्रसंस्थेवर परिणाम करणाऱ्या रोगाणु ला नष्ट करते, तसेच विषाणू समुह व कृमी आदी नष्ट करण्याची क्षमता या दिव्या वनस्पतीमध्ये आहे.
औषधी उपयोग- नेत्र विकार, वामन, सर्दी पडसे, संग्रहणी, पांडुरोग, प्रमेह, मूत्रविकार, यकृत विकार, ज्वर, कैन्सर, त्रिदोष नाशक, त्वचा रोग, मधुमेह, हृदयाला बल देणारा, रक्तशर्करा आदी विकारांवर प्रभावी औषध आहे.
Leave a Reply