संधिप्रकाशातील सावल्या – ५ : या चिमण्यांनो परत फिरा रे …!

संधिप्रकाशात उभी असणारी झाडे अचंबित होऊन खाली पहात होती .
खाली पसरलेल्या सावल्यात , विविध वयोगटातील असंख्य मुलं , शांतपणानं बसली होती .
कुणीच बोलत नव्हतं . एक प्रकारचा आत्मविश्वास आणि निर्धार त्यांच्या चेहऱ्यावर दिसत होता . त्यांच्या हातात घोषणा लिहिलेले बोर्ड दिसत होते .
फारच वेगळ्या घोषणा होत्या .

‘ आम्हाला आमची शाळा , मिळालीच पाहिजे .’
‘ शिक्षण आमच्या हक्काचं ! ‘
‘ आधी परीक्षा घ्या , मग मार्क्स द्या .’
‘ शाळेचं मैदान आम्हाला खेळायला मिळालंच पाहिजे .’
‘ नको ऑनलाइन , हवं ऑफलाईन .’
‘ मोबाईल नको पुस्तक द्या , वर्गखोलीत बसू द्या .’
‘ विषय निवडीचं स्वातंत्र्य द्या , प्रगतीची दारं उघडू द्या .’
‘ दडपण नको , घरपण द्या .’

अशा अनेक घोषणा .

” इथं कशाला आलात ? ”
अश्वत्थानं विचारलं .
” इथं गर्दी करून , ठिय्या देऊन , घोषणा दाखवून काय मिळणार आहे तुम्हाला ? त्यापेक्षा घरी जा . पालकांना सांगा . आता आलाच आहात तर गोष्ट सांगतो .”

” नको ! ”
सगळी मुलं एकसुरात ओरडली .

” आम्हाला तुमची गोष्ट नको , उलट आम्हीच तुम्हाला गोष्ट सांगतो .”

एक छोटी चुणचुणीत मुलगी म्हणाली .
” तुम्हाला ऐकायलाच हवी गोष्ट . ”

झाडांच्या होकार नकाराची वाट न बघता ती गोष्ट सांगू लागली …

” गोष्ट आहे आमच्या गुरुजींची . आज आम्ही त्यांना हळूच , लपून छपून भेटायला गेलो होतो शाळेत . तर आमचे गुरुजी शाळेत एकटेच बसले होते . त्यांच्या चेहऱ्यावर चिंता होती . डोळ्यात पाणी होतं आणि मधल्यावेळी खाण्यासाठी उघडलेला डबा तसाच उघडा होता . ते जेवलेच नव्हते . आम्ही त्यांना विचारलं , तर म्हणाले ,
” आज मला वेगळा यती दिसला . त्याने त्याची हकीगत सांगितली . त्याला एक सिद्धी प्राप्त होती . तो म्हणेल ती गोष्ट त्याला सहज समजायची , मिळायची . मग मी त्याला म्हटलं , आज मी जेवणाचा डबा विसरलोय . तर त्याने त्याचा उजवा हात एवढा लांब केला , एवढा लांब केला की , तो हात पाच मैल दूर असलेल्या माझ्या घरातून क्षणार्धात डबा घेऊन आला . मी बघत राहिलो . यती माझ्यासमोर , पण त्याचा हात मात्र लांब, लांब होत जाणारा . पण मला जास्त विचार करू न देता , तो यती म्हणाला , मी पूर्वी शिक्षक होतो , चांगले विद्यार्थी घडवले , तेव्हा मला ही आगळी वेगळी सिद्धी प्राप्त झाली . ज्या गुरूनं मला ती दिली तो म्हणाला , तुला मोक्ष हवा असेल तर चांगले विद्यार्थी घडवणारा शिक्षक शोध , त्याला चमत्कार दाखव . मग तुला मोक्ष मिळेल . आता मला मोक्ष मिळणार .आणि तुला मोक्ष हवा असेल तर , चांगले विद्यार्थी घडव आणि त्यांच्यातील जो शिक्षक होईल त्याला ही सिद्धी सांग . इतकं बोलून तो यती गुप्त झाला ‘
गुरुजी म्हणाले , मला सिद्धी प्राप्त व्हायला नको , पण शाळेत किमान विद्यार्थी तरी येऊ देत . त्यांची वाट बघतोय मी . मला त्यांना शिकवायचं आहे . घडवायचं आहे . पण तुम्ही आहात कुठे सगळे ? तुम्ही शाळेत येत नाही , त्यामुळं माझं स्वप्न अपूर्ण राहणार . म्हणून जेवलो नाही …”
बोलताना गुरुजी अवघडले .रडू लागले . पण थोडा वेळच , मग ते म्हणाले , तुम्ही सर्वजण या , आपण आपली शाळा सुरू करू , मी शिकवतो तुम्हाला …पण … जाऊ दे . आमची गोष्ट संपली . आता काय ते बोला ..”

ती मुलगी खाली बसली .
अश्वत्थ विचारात पडला .

वर्तमान आणि भविष्य त्याच्या नजरेसमोरून तरळून गेलं .

– एखाद्या देशाला उद्ध्वस्त करायचं असेल तर त्या देशाच्या शिक्षण क्षेत्रात प्रचंड गोंधळ , गुंता करून ठेवा . देश केव्हा उद्ध्वस्त होईल हे कुणाला कळणारही नाही .
हे कुणी म्हटलं होतं कुणास ठाऊक , पण ते सत्य होतं .
अगदी पूर्वनियोजित कारस्थान असावं तसंच चाललं होतं .
विद्यार्थी केंद्रीभूत शिक्षणव्यवस्था , बक्कळ पैसा देणारी इंडस्ट्री केव्हा झाली , हे धुरीणांच्या लक्षात सुद्धा आले नाही .
त्या व्यवस्थेत विद्यार्थ्यांचे स्थान केवळ कच्चा माल या स्वरूपाचे झाले . आणि त्यांचे पालक कच्च्या मालाचे वाहक झाले .

कोरोनाचे निमित्त झाले , पण सगळी व्यवस्था कशी , किती किडून गेली आहे , हे त्यानिमित्ताने उघडकीला आले .

त्यात विद्यार्थी कुठं होता ?
त्याच्या मनाचा , बुद्धीच्या स्तराचा आणि शारीरिक क्षमतेचा विचार कुठं होता ?
त्याच्या अंगभूत गुणांचा विचार कुणी , कधी केला होता ?
शारीरिक विकासासाठी मोकळी मैदाने लागतात , त्याचा विचार कुठं होता ?
चार भिंतींची शाळा आणि एकत्रित शालेय सहजीवन खूप काही शिकवत असते , याचा विचार कुठं होता ?

छापील पुस्तकं , प्रयोगशाळेतील प्रात्यक्षिकं , खांद्यावरची वजनदार ओझी , पहाटेपासून रात्री झोपेपर्यंतचं टाईट शेड्यूल्ड , निःसत्व खाणं , जंक फुडचा मारा , निसर्गापासून वंचित ठेवण्याचे प्रयत्न , विकेंडची , महागड्या खेळण्यांची , नामांकित महागड्या क्लासेसच्या प्रतिष्ठेची मिरवायची हौस , करिअर नावाच्या घोड्यावर बसवण्याचा अट्टाहास , कमकुवत होत जाणारे नातेसंबंध , अजाणत्या वयातले भावनिक कल्लोळ , मानसिक ओढाताण आणि यासगळ्यात विद्यार्थीच हरवून जात असल्याची न होणारी जाणीव , याचा विचार कुठं होता ?

स्मार्टफोनच्या आक्रमणाने महाभयानक व्हायरस विद्यार्थ्यांच्या शरीरात , मनात घुसवण्याचे एक षडयंत्र नक्की यशस्वी होत आहे . आधी मन पांगळं केलं , मग शरीर पांगळं केलं आणि त्यानंतर मुलांची इच्छाशक्ती संपवली . बुद्धिभेद , मनभेद आणि आत्मकेंद्री वृत्तीतून संवाद संपवला . शिकण्याच्या , खेळण्याच्या वयात , विद्यार्थी अकाली ‘ वयात ‘ येऊ लागले .
या तंत्रज्ञानाच्या भस्मासुराला डोक्यावर घेऊन नाचण्याच्या नादात विद्यार्थी , पालक, शाळेच्या भिंती , खडू फळा आणि शिक्षकांना विसरू लागले .
हे फार भयावह होतं .

कोरोनाच्या काळात पास केलेल्यांचं भविष्य उजाड झालंच , पण खऱ्या ज्ञानोत्सुकांचं भविष्य अंधारमय झालं .
हे आणखी भयावह होतं .

राष्ट्र उभं राहण्यासाठी विद्यार्थ्यांच्या विधायक मनोवृत्तीला आवाहित करण्यासाठी …
शाळा सुरू व्हायला पाहिजेत .
मैदानं फुलली पाहिजेत .
विद्यार्थ्यांना निसर्गाकडे घेऊन जायला पाहिजे .
त्यांच्या अंगभूत गुणांना उत्तेजन , जिज्ञासेचं शमन , प्रतिभेचं संवर्धन आणि स्व-तंत्र निर्माण करण्यासाठी त्यांना आवाहन करायला हवं .

हे शिक्षकांनी , पालकांनी आणि राष्ट्राविषयी आस्था असणाऱ्यांनी मनावर घेतलं पाहिजे …

– अश्वत्थानं बोलण्यासाठी तोंड उघडलं . पण तो गप्प बसला .

सावलीतली मुलं हसत होती .

” आम्हाला कळलं सगळं . आम्ही ऐकत होतो तुझ्या मनातलं . ”
सगळी मुलं उठली .
काही मुलांनी एक मोठा खड्डा खणला होता .
जात जाता प्रत्येकजण त्यात आपला स्मार्टफोन टाकत होता .
शेवटी जाणाऱ्या मुलाने त्यात आपला फोन टाकला आणि त्यावर माती लोटली .
काही सेकंद तो उभा राहिला .
श्रद्धांजली वाहण्यासाठी !

– सगळी झाडं मनातून आनंदित झाली होती .

— डॉ. श्रीकृष्ण जोशी,
रत्नागिरी
९४२३८७५८०६
———–
संधिप्रकाशातील सावल्या या कथामालेतील ही शेवटची कथा. आपण नेहमीप्रमाणे नावासह सर्वत्र पाठवाल , ही खात्री आहे .

पुन्हा भेटू , नवीन विषयासह .
लवकरच …