छातीचा एक्स-रे

आधुनिक विज्ञानात प्रतिमाशास्त्राने कितीही प्रगती केली तरी क्ष किरणांचे महत्व अजिबात कमी होणार नाही. कमी खर्चात भरपूर व सूक्ष्म माहिती देण्यात क्ष किरण शास्त्र समर्थ आहे आणि याचेच उत्तम उदाहरण म्हणजे छातीचा एक्स-रे. क्षुल्लक तक्रारीतही डॉक्टर रुग्णाला छातीचा एक्स-रे काढायला लावतात व यात डॉक्टरांची काहीही चूक नाही कारण छातीचा एक्स-रे म्हणजे रुग्णाच्या आरोग्याची कुंडलीच आहे. यात फुफ्फुसांची सखोल माहिती व प्रदुषणामुळे झालेले छातीचे विकार दिसून येतात. तसेच अजूनही वैद्यकशास्त्राला आव्हान ठरलेला क्षयरोग म्हणजे टी.बी. असेल तर तोही यात स्पष्टपणे दिसून येतो. फुफ्फुसात होणारे न्युमोनिया, प्लुरसी (पाणी भरणे) व अजून कित्येक विकार हा साधा एक्स रे सांगू शकतो.

रुग्णांनीदेखील हा एक्स-रे काढण्याबद्दल दिरंगाई किंवा दुर्लक्ष करणे योग्य नव्हे. हा एक्स-रे काढायला रुग्णाला फक्त एक्स-रे ट्यूबसमोर केवळ अर्धा मिनिट उभे राहावे लागते व काही सेकंदांसाठी श्वास आत धरुन ठेवावा लागतो. या एक्स-रे साठी उपाशी जाण्याची गरज नाही.

हा एक्स-रे आपल्याला बर्‍याच त्रासांतून वाचवू शकतो. उदा. एका रुग्णाने छातीचा एक्स-रे काढून घेतल्यामुळे त्याचे फुफ्फुस काढून टाकण्याची शस्त्रक्रिया वाचवली आहे. या रुग्णाचा एम.आर.आय. केल्यावर झाले कॅन्सरचे निदान. पण याच पाच वर्षांपूर्वीच्या एक्स-रे मध्ये व नव्या एक्स-रे मध्ये काहीच फरक नसल्याने नवीन रोग झालेला नाही हा निष्कर्ष निघाला व सर्जरी रद्द झाली. पुढे तपास करुन हे सिद्ध झाले की ते निव्वळ दाबले गेलेले फुफ्फुस होते.

छातीचा एक्स-रे फुफ्फुसांबरोबरच हृदयाचीही माहिती देतो तर लहान मुलांमध्ये रिकेट्स व स्कर्व्ही (जीवनसत्व सी व डी चा अभाव) यांच्याबद्दलही सांगतो. क्वचितच डॉक्टर रुग्णाला छातीचा तिरकस कोनातून अजून एक एक्स-रे काढायला सांगू शकतात. ९९ टक्के छातीच्या रोगांचे निदान साध्या एक्स-रे तच होतात.

आपल्याकडे हळूहळू डिजिटल एक्स-रे ही कॉम्प्युटर एक्स-रे पद्धती येऊ लागली आहे. पण हे यंत्र महाग असल्याने एक्स-रे महागडा आहे व निदानात तसा फारसा फरकही पडत नाही. त्यामुळे याच एक्स-रे साठी अडुन बसु नये.
Advt1Right बर्‍याच वेळा छातीचा फोटो नॉर्मल येऊनही टी.बी. चे निदान केले जाते. कारण टी.बी. फुफ्फुसांव्यतिरिक्त दुसर्‍या कुठेही होऊ शकतो हे लक्षात घ्यावे.

छातीचा एक्स-रे गर्भवती महिलेने काढणेही सुरक्षित आहे कारण तीन महिन्यापर्यंत अशा महिलांना लेड शिल्ड दिले जाते. गर्भवती महिलांनी एक्स-रे काढायला जाताना क्लिनिकमध्ये याबाबत पूर्वसूचना द्यावी. तीन महिने उलटल्यावर गर्भावर काहीही गंभीर परिणाम होत नाही व पाचसहा महिन्यांनंतर लेड शिल्डचीही गरज भासत नाही. कारण एक्स-रे चा डोस सौम्य असतो.

— डॉ. श्रीकांत कमलाकांत राजे