संस्कृत भाषा व संस्कृती : भाग ५ /११

• माधवी जोशी यांच्या प्रतिक्रियेबद्दल :

माधवी जोशी यांच्या  मुद्द्यांशी मी basically सहमत आहे. एकदोन गोष्टींचा थोडाफार खुलासा.

• मॅक्सम्युलरबद्दल आपण आधी पाहिलेंच आहे. मेकॉलेच्या भारतविषयक मतांबद्दल इथें मुद्दाम लिहायची  आवश्यकता नाहीं. मेकॉले इंग्लंडला परत गेल्यावर, आपल्या ‘scheme’ च्या पूर्तेसाठी योग्य माणसाच्या शोधात होता. त्याला मॅक्सम्युलर सापडला. मॅक्सम्युलरला इंग्लंडमधून त्याच्या रिसर्चसाठी  grant मिळत होती, याचा उल्लेख आपण आधी केलेलाच आहे. तसेच, १९व्या शतकात, युरोपियनांना, ख्रिश्चॅनिटीबाहेरील-लोकांना ख्रिस्ती करून घेण्याचे ‘वेड’ होतें. मॅक्सम्युलरही त्याला अपवाद नव्हता. तिसरें म्हणजे, भारत हा त्या काळीं ‘जित’ देश होता. अशा देशाची संस्कृती       अति-पुरातन व प्रगत कशी असूं शकेल, असें  अनेकानेक युरोपियनांना वाटत असे.

या सर्व गोष्टींमुळे, मॅक्सम्युलरचे विचार आपण, ‘with a pinch of salt’ च घ्यायला हवेत. याचाही उल्लेख आपण आधी केलेलाच आहे. ( मात्र, त्याचे कांहीं विचार बरोबरही होते ; तें तपासून घ्यायला हवेत).

• बाबासाहेब आंबेडकरांचे भाग्य असें की, त्यांचे वडील सैन्यात होते. नाहीं म्हटलें तरी, पलटणीत, बाहेरील-समाजापेक्षा असमानता कमीच असते. त्यांचे वडीलही महात्मा फुले यांच्या विचारांचे चाहते-पुरस्कर्ते होते. याचा बाबासाहेबांना , त्यांच्या growing age मध्ये नक्कीच फायदा झाला.

त्यामुळे, बाबासाहेबांनी समाजातील विषमता दूर करण्यावर भर दिला, संस्कृत भाषेवर राग धरला नाही. जर तुमच्या-माझ्यासारख्या साधारण लोकांना हें जाणवतें की, दोष जो असेल तो समाजातील कांहीं घटकांचा होता, भाषेचा नब्हे ; तर बाबासाहेबांसारख्या असामान्य प्रतिभेच्या व्यक्तीच्या तें ध्यानात आलें नसतें तरच नवल !

कर्णाच्या मुखीं घातलेले शब्द बाबासाहेबांना लागू पडतात, ते असे : ‘दैवायत्त कुले जन्म: मदायत्त तु पौरुषम्’. जन्म कुठे व्हावा हें दैवाधीन असतें, पण आपलें कर्तृत्व आपल्या स्वत:च्याच हातात असतें. बाबासाहेबांनी स्वत:चें कर्तृत्व सिद्ध केलें यात शंकाच नाहीं.

• संस्कृतच्या बाबतीत, बाबासाहेबांनी logically विचार केला, व तिचा समृद्ध इतिहास पाहून,    Link-Language होण्याची तिची क्षमता पाहून, तिला राष्ट्रभाषा बनवण्यासाठी Zealously  आपला support दिला. संविधानासाठीच्या drafts चे मसुदे मुख्यत्वें आंबेडकरच तयार करत.              तें प्रपोजल असें होते :

1. The official language of the Union shall be Sanskrit.
2. Notwithstanding anything contained in Clause 1 of this article, for a period of fifteen years from the commencement of this constitution, the English language shall continue to be used for the official purposes of the Union for which it was being used at such commencement : provided that the President may, during the said period, by order authorize for any official purposes of the Union the use of Sanskrit in addition to the English language.

दुर्दैवानें तें प्रपोजल पास होण्यासाठी फक्त एक मत कमी पडलें.  (फक्त एकच मत ! )

पण, यावरून दिसून येते की, या प्रपोजलसाठी, विविध प्रांतीय लोकांचा, दलितांचा, मुस्लिमांचाही किती सपोर्ट होता.

(संदर्भ : USA स्थित ज्येष्ठ विचारवंत लेखक राजीव मलहोत्रा यांचा ग्रंथराज, ‘The Battle           For Sanskrit : Is Sanskrit Political or Sacred ? ; Oppressive or Liberating ? ;    Dead or Alive ?’ ).

• त्यामुळे, ( आतां संस्कृतला राष्ट्रभाषा बनवण्याबद्दलचें जाऊं द्या, पण, ) संस्कृतबद्दलचा आकस तरी बाबासाहेबांच्या अनुयायांनी सोडून दिल्यास बरें होईल.

(पुढे चालू )

– सुभाष स. नाईक. Subhash S. Naik

सांताक्रुझ (प), मुंबई.  Santacruz (W), Mumbai.

Ph-Res-(022)-26105365.  M – 9869002126

eMail   : vistainfin@yahoo.co.in

Website : www.subhashsnaik.com / www.snehalatanaik.com