श्री व्यंकटेश स्तोत्र (मराठी ) माझ्या नित्यातलेच . रोज वाचून वाचून ते आता मुखोदगत झालाय . कोणी तरी सांगितले कि स्तोत्र थोडे मोठ्याने आणि जप मनात करावा . स्तोत्र मोठ्याने म्हटल्याने घरातली ‘नकारत्मकता ‘ कमी होते . म्हणून मग मी जरा मोठ्याने म्हणू लागलो . तर त्यात एक सुंदर लय आणि गती गवसली . म्हणताना आनंदी समाधान मिळू लागले . बहुदा हि किमया सगळ्याच स्तोत्रात असावी .
या स्तोत्राची मांडणी (किंवा बांधणी म्हणा )खूप सुंदर आहे . श्री गणेशादिंची वंदना झाली कि , व्यंकटशाची नामावली येते , बहुदा एकशे आठ असावीत , मी कधी मोजली नाहीत . या नामावलीच्या शेवटी ‘वैकुंठ निवासीय निरुपमा ,भक्त कैवारीया गुण धामा , पाव आम्हा ये समयी ‘अशी प्रार्थना केल्या बरोबर ‘हृदयी प्रकटला ईश ‘ ! मग त्या प्रगटी करणाचे , म्हणजेच व्यंकटेशाच्या सगुण रूपाचे सुंदर वर्णन येते .’सावळी तनु सुकुमार,कुम -कुम आकार पाद पद्मे ‘ पासून सुरु होणारे वर्णन , थेट ‘मस्तकी मुकुट आणि किरीटी ,सभोवती झिळमिळ्यांची दाटी , त्यावर मयूर पुच्छाची वेटी ‘ पर्यंत येऊन थांबते . खरोखरच हे वर्णन इतके प्रत्यंकारी आहे कि देवाची मूर्ती वाचणाऱ्याच्या डोळ्या पुढे उभी रहाते ! त्यांनतर ‘आता करू तुझी पूजा ‘ . पूजे नंतर ‘फल ,तांबूल ,दक्षणा शुद्ध ‘ झाली, कि ‘वर प्रसाद मागितलाय ! हीच ती या स्तोत्राची ‘फल श्रुती ‘ . तशी सगळ्याच स्तोत्रात ‘फल श्रुती ‘ असते ,पण यातल्या फलश्रुती ची ‘बात हि कुछ और है l ‘ देवाला काय ,काय मागावे याचे उत्तम उदाहरण ! ज्ञानेश्वरीचे ‘ पसायदान ‘ पेक्षा ,हि मला जवळची वाटते .
‘मजलागी देई ऐसा वर ‘ म्हणून आपल्या मागण्या नोंदवल्यात !
१. ‘ मजलागी देई ऐसा वर , जेणे घडेल परोपकार ‘
हा ग्रंथ पठाण जो करी , त्यास
२. ‘दुःख नसावे संसारी ‘
३. ‘पठाण (हे स्तोत्र )मात्रे चराचरी विजयी करी जगताते ‘
४. ‘लग्नार्थ्याचे , व्हावे लग्न ‘
५. ‘धनार्थ्याशी ,व्हावे धन ‘
६. ‘पुत्रार्थ्याचे मनोरथ ,पुत्र देऊनिया करावे ‘ पुत्र तरी कसा ? तर
‘पुत्र -विजयी आणि पंडित ,शतायुषी भाग्यवंत ,पितृ सेवेसी अत्यंत रत ज्याचे चित्त सर्व काळ ‘
‘उदार आणि सर्वद्न्यपुत्र देई भक्ता लागून ‘
७. ‘व्याधीसष्टाची पीडा हरण तत्काल कीजे गोविंदा ‘
८. ‘क्षय ,अपस्मार ,कुष्ठताधि रोग ,ग्रंथ पठणे सरावा भोग ‘
९. ‘योग अभ्यासासी योग ,पठाण मात्रे साधावा ‘
१० . ‘दारिद्र्याचा व्हावा भाग्यवंत ‘
११.’ शत्रूचा व्हावा निःपात ‘
१२. ‘ सभा व्हावी वश समस्त ,ग्रंथ पठणे करुनिया ‘
अहो संपल्या का आपल्या मागण्या ? का आहेत अजून काही ? — हो आता थोड्याच राहिल्यात !
१३. ‘ विद्यार्थ्यांशी विद्या व्हावी ‘
१४. ‘युद्धि शस्त्रे न लागावी ‘
१५. ‘पठणे जगात कीर्ती व्हावी , साधो म्हणोनिया ‘
१६ ‘अंती व्हावे मोक्ष साधन ‘एव्हडे मागतो वरदान ‘!
बापरे या मागण्या का काय ? देव असला तरी इतके मागायचे असते काय ?
माझे एक मित्र आहेत . चांगला श्रद्धाळू माणूस . दर गुरुवारी दत्त दर्शन कधी चुकले नाही त्याचे . एकदा मी गमतीने विचारले ,
“आज काय मागितले दत्तमहाराजांना ?”
” मी कधीच दत्तला काहीच मागत नाही !”
“का ?”
” अहो ,ते काय डिमांड हाऊस आहे काय ? त्याही पेक्षा ‘ते ‘ सर्वज्ञ आहेत ! त्यांना आपल्या अडचणी कळतात ! आणि ‘ते ‘ निवारण पण करतात !मग कशाला मागायचे ? ”
” तुमचे खरे आहे .तरी पण काही अपेक्षा असतीलच कि ?”
” अपेक्षा ,मारे ढिगालभर असतील ! पण आपल्याला’ काय ‘ हवाय हे ‘त्यांना ‘आपल्या पेक्षा ज्यास्त कळत ! योग्य ती तजवीज ‘ते ‘ करतातच कि !”
हे अगदी खरे आहे . पण माझा दृष्टिकोन जरा वेगळा आहे . आपण आपल्या नकळत्या वयात आपल्या आई कडे ,’मला लाडू दे , मला वरणभात दे ‘ असा हट्ट करायचो . आई ते हट्ट पूरवायची पण . थोडे मोठे झाल्यावर हट्ट कमी झाले तरी ,ते हट्टाचे ठिकाण मात्र तसेच कायम असते . आज माझी आई असती तर ‘तुझ्या हातचे पिठलं करून दे !’ असा मी हट्ट केला असता ,आणि तिने तो पुरवलाही असता याची मला खात्री आहे . तसेच भक्ताचे आणि देवाचे नाते असावे . आई सारखे !हक्काने आणि हट्टाने मागण्याचे ! आणि आई प्रमाणे ते मागणे योग्य नसेल तर देवहि देणार नाही ! त्यामुळे कृपा प्रसाद मागताना संकोच करू नये असे मला वाटते . असो .
तर असा ‘कृपा प्रसाद ‘ मागितल्यावर श्री व्यंकटेश प्रसन्न होतात आणि ‘वर ‘ देतात . तो असा .
‘सर्व कामानेसी साधन , पठाण एक मंडळ , पुत्रार्थ्याने तीन मास , धनार्थ्याने एकवीस दिवस , कन्यार्थाने षण मास ,ग्रंथ आदरे वाचावा . क्षय ,अपस्मार, कुष्ट्ठादि रोग, इत्यादी साधने प्रयोग ,त्यासी एक मंडळ सांग . पठाण करुनिया कार्य सिद्धी . ‘
येथे देवाने ‘साधने प्रयोग ‘ सांगितले आहे . म्हणजे प्रयत्नासहित ! नुसते स्तोत्र वाचून चालणार नाही !तुमच्या प्रयत्न्नांची जोड हवीच !अजून एक गोष्ट हा ‘वर ‘ देताना सांगितली आहे , धना साठी एक्केवीस दिवस , पुत्रा साठी तीन महिने , तर कन्ये साठी मात्र ‘षण ‘ मास ! खरेच आहे . अहो पैसे ,आणि पुत्रप्राप्ती पेक्षा ‘कन्ये ‘साठी अधिक पुण्य संचय हवाय ! आदी शक्ती ,नवनिर्मितीचे बीज धारण करणाऱ्या कन्ये साठी सहस्रावर्तने सुद्धा कमीच आहेत !पण कृपाळू भगवंत सहा महिन्यात देतोय ! आणि काहीही सायास न करता होणाऱ्या कन्या मुळातूनच खुडणाऱ्याना ———– काय म्हणावे ?
तर असे हे एक गोड स्तोत्र आहे . पण हे वाचताना मला एक प्रश्न पडतो . आपला सारा आध्यात्म ‘सगुणा कडून ‘ निर्गुणा ‘ कडे प्रवास असतो असे सांगते . चराचरात त्या दैवी शक्तीचे अधिष्ठाण अनुभवत ,शेवटी ‘मी ‘ व ‘ती शक्ती ‘ एकच आहोत इथपर्यंत यावे लागते ,तेव्हा कोठे ‘मुक्ती/मोक्ष ‘ प्राप्त होते . पण या स्तोत्रात श्री व्यंकटेशाच्या नामस्मरणातून म्हणजेच ‘निर्गुण ‘ उपासनेतून ‘हृदयी प्रगटला ईश ‘ म्हणजे ‘सगुण ‘ आले आहे ! तसा मी ‘मंदमति ‘आहे . कोणी यातला ज्ञानी असेल तर कृपया मार्गदर्शन करावे .
तुम्ही भलेही कट्टर ‘नास्तिक ‘ असाल , तरी तुम्हास एक विनंती आहे ,हे स्तोत्र (केवळ १०८ ओव्यांचे आहे . तुमचा फारसा वेळ घेणारे नाही ) किमान एकदा तरी वाचा , एक साहित्यिक प्रकार म्हणून किंवा एक चारोळ्याचा संग्रह म्हणून . तुम्ही एका वाचनात ‘आस्तिक ‘ होणार नाहीत ,पण वाचनातून मिळालेला आनंद अप्रतिम असेल याची खात्री मी देतो .
श्री व्यंकटेशार्पण !शुभमभवतु !
— सु र कुलकर्णी
आपल्या प्रतिक्रियांची वाट पहातोय . पुन्हा भेटूच . Bye
