तो एक वाईट मुलगा होता . ‘आदर्श कथा ‘ मधल्या वाईट मुलाच्या गोष्टीतल्या सारखाच . गोष्टीतल्या मुलाचे नाव राम असते ,पण याचे नाव शाम होते . गोष्टीतल्या गोष्टी सारखी याची परिस्थिती कधीच नव्हती . म्हणजे गोष्टीतल्या रामाची आई , म्हातारी , थकलेली , अंथरुणाला खिळलेली . ‘ आता माझ मरण जवळ आलंय ! माझ्या माघारी तुझं कस होणार ?तुला कोण पहाणार ? तुझे लाड कोण करणार ? तू शाळेतून आल्यावर तुला -गाजर का हलवा -कोण करून देणार ? तुला झोपताना अंगाई कोण म्हणणार ? ‘असं म्हणून घळाघळा रडणारी असते . ( तशी ती लवकर मरत नाही म्हणा ! )
पण आमच्या शामच्या बाबतीत हि असली आशा फोलच होती . त्याची आई धडधाकट अन टुणटुणीत होती . ‘माझ्या माघारी —-‘असला काही प्रकार अजिबात नव्हता . उलट “मूडद्या ,लै ऊंडेगिरी केलीस तर ,तुझ्या बापा सारखा तुला पन गांडीवर लात मारून घरा भाईर हाकलून दिन !”असली धमकी द्यायची ! ( धमकी नाय , ती खरी करण्याची जिगर तीन त्याच्या पेताड बापाला घराबाहेर काढून सिद्धच केली होती !)
शाम वाईट मुलाच्या रिवाजा प्रमाणे भगवान दादाच्या आमराईत घुसला . बिनधास्त पणे झाडावरचे आंबे चोरले . त्या गोष्टीतला रामा पण असाच आमराईत घुसतो . त्याची सद्सदविवेक बुद्धी ‘चोरी करू नये , देव पहातोय ,तो तुला शिक्षा करेल ! ‘ असे बजावत असते . तरी तो झाडावर चढतो . तो झाडावर चढला कि देव शिक्षा म्हणून तो ज्या फांदीवर उभा असतो ती फांदी मोडतो . रामा भदेलकन खाली पडतो . त्याचा पाय मुरगळतो . मग त्याला पश्चाताप होतो . ‘ देवा मी चुकलो . पुन्हा मी कधी-कधी चोरी करणार नाही . मला माफ कर . ‘ अशी मनापासून प्रार्थना करतो . त्याचे मन हलके होते व तो आनंदी होतो . किंवा मग त्या माळ्याचा कमरेएव्हडा दांडगा (हो लांडग्या सारखा पण )कुत्रा मागे लागतो . रामाला पळता भुई थोडी होते .
पण शामूच्या बाबतीत असले काहीच घडले नाही . तो झाडावर माकडासारखा चढला . भरपूर आंबे खाल्ले , त्यापेक्षा ज्यास्त नासले . पिशवी भरून घेतली . तो झाडाचया ज्या फांदीवर चढला , त्या फांदीने त्याला दणकट आधार दिला . ती मोडली नाही . उलट शामूनेच चार सहा फांद्या लटकू -लटकू मोडून टाकल्या . हा नाही म्हणायला ते माळ्याच दांडगं कुत्र मात्र भों -भों करत आलं होत . पण शामूने जवळची एक गाठाळ विटकर त्याच्या पेकाटात फेकून मारली . ते लांडग्या सारखं थोरलं कुत्र शेपूट पायात घालून पळून गेलं . शामूच त्याच्या मागे लागला , कुत्र्याला पळता भुई थोडी झाली !
दिवसभर उनाडक्या करणे हा शामूचे डेली रुटीन . गोष्टीतला रामापण हेच करतो ना . पण त्याचे गुरुजी (जे पांढऱ्या धोट केसाचे अन मायाळू असतात . शाळेतलेच नाही तर जगातले आदर्श शिक्षक ! ) त्याला एकदा नीट समजावून सांगतात .
‘अरे ,बाळा , असे उनाडक्या करत ,शाळा बुडवून हिंडत जाऊ नकोस ! नियमित शाळेत यावे . विद्या हीच खरी आणि अक्षय ‘संपत्ती ‘ आहे . जी दिल्याने कधी कमी होत नाही . आणि हो तू कोणालाही शिव्या देतोस . ते योग्य नाही . तसे करू नये . वडीलधाऱ्यास आदराने बोलावे ,त्यांना मानद्यावा . सहकारी आणि मित्रांशी प्रेमाने वागावे . माणसाने विनम्र असावे . तू खूप शहाणा आणि चांगला मुलगा हो ! ऐकणार ना माझे ?’ इतक्या प्रेमळ (आणि लांबलचक )उपदेशाने रामा गहिवरून येणे साहजिक असते . आपण वागतोय ते चुकीचे आहे . आपण इतरांना जो त्रास देतो तो देव पहात असतो . मग तो आपल्याला शिक्षा करतो . पोलीस धरून नेतात . जेल पण होऊ शकते ! बाप रे किती भयानक ! हे सगळे त्याच्या मनाला पटते . तो पटकन त्या गुरुजींच्या पायावर मस्तक ठेवतो . रामाच्या अश्रुने गुरुजींचे पाय ओले होतात . ते त्याला पोटाशी धरून (पायाला नाही हो ,रामाला ) मायेने त्याच्या पाठीवरून हात फिरवतात .
‘ गुरुजी , आजपासून ,नव्हे आत्ता पासून मी एका चांगल्या मुला प्रमाणे वागेन . सर्वाना मदत करीन . सर्वांशी आदराने आणि प्रेमाने वागेन ! आजवर जे मी वाईट वागलोय त्याचा मला पश्याताप होतोय ! मला देव माफ करेल का ?’
‘ का नाही ? पश्यातापाने सर्व पापांचे परिमार्जन होते ! तू निर्धाराने चांगला वागलास तर ,देव नक्कीच तुला क्षमा करतील ! शुभमभवतु !’
पण आमच्या शामूची ‘बातच कुछ और !’ या डांबिस श्याम्याला लाईनीत आणण्याचा प्रयत्न करणे म्हणजे पतळ्या शेणावर दगड मारून शिंतोडे उडवून घेण्यासारखेच होते . हा गुरुजनांचा ग्रह शामूने आपल्या चुणूकदार कारनाम्याने खडकासारखा मजबूत केलाय . त्याचा मासला .
“शामू अरे ,अश्या घाणेरड्या .अश्लील शिव्या का देतोस ? देवू नये . ते वाईट असते ! ”
“मग तुम्ही का देता ?”
“मी ?केव्हा ?आणि कोणाला ?”
“तुम्ही आणि शिंदे मास्तर त्या दारूच्या दुकानातून पिऊन आला होतात . सॉलिड मारामारी केलीत सर तुम्ही ! पण शिंदे मास्तरनं चांगलाच धुतला तुम्हाला ! पण तुमच्या शिव्या भन्नाट होत्या ! ”
” आ —अन तू —”
“मी अन तुमचा किसना समुरल्या टपरीतून बिड्या घेत होतो . आमचं नेमीचंच हाय . वडा माग जाऊन दोघंजण मिळून धूर काढताव ! ”
मास्तराने विषय बदलला .
“अरे ,अशी रोज रोज शाळा बुडवू नये . शिकून मोठं व्हावं . मोठा डॉक्टर ,इंजिनियर नाहीतर कलेक्टर व्हावं .चांगला माणूस व्हावं . खूप पैसा कमवावा !”
“हॅट , मोठं होण्याचा अन शाळा शिकण्याच काय पण कनेक्शन नाय .! आमचा बा शाळेत कुठं गेला . पर तो मोठा मोठा होतोय ! आज पचास सालाचा झालाय ! मन परीक्षा द्यावी, कलेक्टर व्हावं . पैसा कमवावा ! तेंडुलकर कुठं शिकलाय ? पण त्याचा पाशी कलेक्टर पेक्षा भारी गाड्या हैत अन दांडगा पैसा हाय ! ”
मास्तरला कोड्यात टाकून शामू नदीवर पोहायला पळाला .
नदीवर पोहताना तो गोष्टीतल्या रामा सारखा बुडाला नाही कि ‘वाचवा ! वाचवा !!’ म्हणून बोंबला नाही . उलट सोबत आलेल्या शिवाला मागून ढुशी देऊन नदीत ढकलून दिले . ‘ अरे ,असे बेसावध माणसाला नदीत ढकलणे वाईट काम आहे !’ असे त्याची सद्सदविवेक बुद्धी विव्हळी नव्हती . शिवा डुबुक डुबुक आवाज करत बुडू लागला . त्याला पोहता कुठं येतंय ? चल शिकवतो म्हणालो होतो . ‘नग , शाळा बुडती ‘म्हणाला . आता कुठं येती ‘शाळा ‘ वाचवायला ? लोक शिवाला वाचवायला धावले आणि शामू घराकडे धावला ! आज वर देवाने शमूला कधीच शिक्षा केली नाही !
शामूचे वय वाढत गेले . लहानपणची उंडेगिरी तारुण्यात वासूगिरीत आणि दादागिरीत बदललीय ! छोटे -मोठे पंगे रोजचेच झालेत . आईकडे तक्रारी करणारे आता पोलिसात जावू लागलेत ! धमक्या सरशी लोक पैशाच्या राशी त्याच्या पायाशी ओतायत ! भल्या भल्यानी त्याची कर्तबगारी पाहून तोंडात बोट घातली आहेत !
गोष्टीतला पश्चतापदग्ध रामा सुधारलंय !बी. ए ., एम . ए . , पीएचडी झालाय ! मोठ्या कॉलेजात छोटासा प्रोफेसर आहे !
आणि शेवटी व्हायचे तेच झालं ! आज शाम्या काय आणि कसा आहे ?
तो आज एक सन्माननीय नागरिक आहे ! हत्ती सारख्या गाड्याचा ताफा तो बाळगतो ! राजवाड्याला लाजवील असे बंगले आहेत ! कायद्याचे एक पुस्तक हि न वाचता तो ‘तंटे ‘ मिटवतोय ! कमिशन घेतोय ! त्याच्या शब्दाला समाजात मान आणि वजन आहे ,आणि तो झेलण्यासाठी सर्व स्थरातील लोक हि आहेत ! ज्याचे पोस्टर पोलीस स्टेशनच्या ‘वॉन्टेड ‘ बोर्डावर असायला हवेत , त्याचे भव्य कटआउट्स चौका -चौकात दिमाखात झळकताहेत ! तो आता लोकांचा लाडका ‘नेता ‘ झालाय ! भूगोलाच्या पुस्तकात त्याला भलेही लंडन ,स्विझर्लंड सापडणार नाहीत , पण तो तेथे हवे तेव्हडे दिवस वास्तव्य तेही स्वतःच्या मालकीच्या भव्य बंगल्यात करतोय !
गोष्टीतला रामा, पश्यातापदग्ध , सन्मार्गाला लागलेला , आपल्या तुटपुंजा सरकारी पगारावर ,आईचे आजारपण आणि बायकोचे लाड करतोय ! कर्जावर कर्ज काढून ‘इज्जत कि जिंदगी ‘ जगतोय आणि ‘ मेहनत की रोटी ‘ खातोय !
“तुम्हारे पास क्या है ?”
या प्रश्नाला
” मेरे पास , सच्चाई , मेहनत , इज्जत और मा है !” आजही हेच उत्तर देतोय . एकांतात त्याला या उत्तरातील पोकळपणा हल्ली प्रखरतेने जाणवतोय !
— सु र कुलकर्णी
आपल्या प्रतिक्रियांची वाट पहातोय . पुन्हा भेटूच . Bye .
(मूळ कल्पना त्या दृष्या लेखकाची आहे , ज्याचा मृत्यू माझ्या जन्म आधीच झालाय . माझा आवडता लेखक मार्क ट्वेन !)
