Articles by वैद्य (सौ) स्वाती हेमंत अणवेकर

।। गजदन्ताय नम: अर्जुनपत्रं समर्पयामि ।। ह्याचा २०-२५ मीटर उंच वृक्ष असतो.काण्ड सरळ वाढते व त्याची त्वचा पांढरी,गुळगुळीत व आतून नाजूक,मोठी व तांबूस रंगाची असते.पाने ५-९ सेंमी लांब व आयताकार असतात.फुले पांढऱ्या किंवा पिवळसर रंगाची मंजीरी स्वरूपात असतात.फळ २.५-३ सेंमी व्यासाचे पक्ष युक्त असते. ह्याची त्वचा उपयुक्त असते.आता आपण ह्याचे गुणधर्म पाहुयात ह्याची चव तुरट असून […]

हिलाच अमृतवेल असे देखील म्हणतात कारण हिचे कार्य आणी औषधी उपयोग पाहिल्या हि खरोखरच अमृता समान काम करते असे म्हणणे वावगे ठरणार नाही. गुळवेलीचे बहुवर्षायु वेल असतात.हे वेल निंब,आंबा अशा वृक्षांच्या आधाराने वाढते.हिच्या त्वचेचा वरचा भाग पातळ व ठिसूळ असून धुरकट पिवळा दिसतो जो सोलल्यावर आत हिरवा व मांसल दिसतो.ह्याची पाने हृदयाकार व स्निग्ध असतात.ह्याचे फळ […]

जमिनीवर पसरणारे कडे कपारीत उगवणारे क्षुप आहे.ह्याचा तीन पानांचा खंड एकमेकांना खालच्या भागात जोडलेला असतो.पर्ववृन्त लांब असून त्यास उपपत्र चिकटलेले असतात.फुले लहान व पिवळ्या रंगाची असतात.फळे लांबट व रोमश असतात. ह्याचे उपयुक्तांग पंचांग आहे.ह्याची चव आंबट,तुरट असून चांगेरी उष्ण गुणाची आहे व हल्की व रूक्ष आहे.चांगेरी कफ व वातनाशक असून पित्त वाढविते. आता आपण हिचे उपयोग […]

आपल्या सर्वांच्या परिचयाची ब्राम्ही,तिचे कार्य मेंदुवर होते व बुद्धि व स्मरणशक्ती वाढवायला हिचा उपयोग होतो हे आता सगळ्यांनाच माहीत आहे.तरी तिचे अजुन काही उपयोग आहेत का ते देखील आपण जाणून घेणे गरजेचे आहे.चला तर मग ब्राम्हीची माहिती पुन्हा नव्याने जाणून घेऊ. ब्राम्हीचे जमिनीवर पसरणारे क्षुप असते.ह्याची पाने अखंडधार युक्त व मांसल असतात.ती मऊ व गुळगुळीत असतात.तसेच […]

।। विनायकाय नम: केतकीपत्रं समर्पयामि।। केवड्याचे बन हे जंगलात पाण्याच्या जवळपास आढळतात.ह्याचा वास सापांना आवडतो अशी मान्यता आहे.ह्याचे ३-४ मीटर उंचीचे गुल्माकृती बेट असते.काण्ड वाकडे अनेक शाखा प्रशाखायुक्त असते.त्यापासून निघणारे अंकुर वडा प्रमाणे जमिनीत घुसतात. पाने १-२ सेंमी लांब,सरळ वाढतात व टोकाकडे खाली झुकलेले स्निग्ध असतात.कच्ची असताना हिरवी व पिकल्यावर पिवळे सुगंधी,टोकदार,तीक्ष्ण दंतूर कडा असलेले असते.फुल […]

।।भालचंद्राय नम: मरूपत्रं समर्पयामि।। हे गुल्म वितभर उंच वाढते.ह्याची पाने मेथीच्या पानांसारखी असतात व त्यास चांगला वास येतो.ह्याला तुरे येतात. ह्याची चव तिखट,कडू असून हा उष्ण गुणाचा असतो व कोरडा आणी तीक्ष्ण असतो.हा शरीरातील कफपित्त कमी करतो. मरवाचा उपयोग अरूची,सुज,दमा,कृमी,पोट फुगी,मल बध्दता,त्वचा रोग,भुक न लागणे अशा अनेक तक्रारींवर होतो. (सुचना: ह्या लेखातील वनस्पती वैद्यांचा सल्ला घेऊनच […]

।। विघ्नराजाय नम: विष्णूक्रांतापत्रं समर्पयामि।। गोकर्णाचा बहूवर्षायु वेल असतो.ह्याला जांभळी अथवा पांढऱ्या रंगाची फुले फुलतात.ह्याच्या शेवगा बोटभर लांब असतात. गोकर्ण चवीला कडू,गुणाने कोरडी व थंड असते. आता आपण गोकर्णाचे उपयोग जाणून घेऊयात: १)कोडावर गोकर्णाच्या मुळाचा लेप करतात. २)अर्धशिशिवर गोकर्णाच्या बिया व मुळ एकत्र वाटून लेप लावावा. ३)काना जवळ आलेली सुजेवर गोकर्णाची पाने व सैंधव मीठ एकत्र […]

।। चतुर्भुजाय नम: जाती पत्रं समर्पयामि ।। जाईच्या फुलांच्या मंद सुवासाने प्रत्येक मनुष्य अगदी मंत्रमुग्ध होतो.बायकांना तर जाईच्या फुलांच्या गजऱ्याचे भारीच वेड असते.अगदी नाजुक,पांढरी फुले तर प्रत्यक्षात नभातील चांदणे वेलींवर फुलल्या सारखे वाटते.आणी म्हणूनच जाई देखील गणेश प्रिय आहे. ह्याचा वेल असतो व फांद्यांना धारदार कडा असतात.पाने हि छोट्या पत्रकांच्या स्वरूपात ७-११ जोड्या असतात.फुले पांढरी,लांब,सुगंधी व […]

।। हेरंबाय नम: अश्वत्थपत्रं समर्पयामि ।। पिंपळाचा मोठा वृक्ष असतो व त्याला वर्षायू पाने येतात.पाने गुळगुळीत ५-६ सिरा असलेली,लांब टोकदार अग्र असलेली,हृदयाकृती व लांब देठाचे असते.फळ लहान १ सेंमी व्यासाचे गोल असते ते पिकल्यावर लाल होते. ह्याचे उपयुक्तांग आहेत त्वचा,फुले,पानाचे कोंब,डिंक.हे चवीला तुरट गोड,थंड गुणाचे व जड अाणी रूक्ष असते.पिंपळ हा कफ पित्त शामक आहे. चला […]

।। सुराग्रजाय नम: देवदारूपत्रं समर्पयामि।। हिमालयात अथवा अतिशीत वातावरणात अतिशय उंच वाढणारा हा वृक्ष आहे.हा कोनाकृती वृक्ष असून त्वचा उभ्या रेषा युक्त असून आडव्या दिशेने फाटलेली असते.पाने हिरवी,लांब,निमुळती,टोकदार ३-५ वर्षे टिकतात.फुले हिरवट पिवळी,गुच्छ युक्त स्त्री व पुरुष बीज एकाच वृक्षावर उगवते.फळ १०-१२ सेंमी लांब,८-१० सेंमी रूंद पिकल्यावर काळ्या रंगाचे व आत १ सेंमी लांबीचे त्रिकोण भुरकट […]