दैवगती

रेवा रिमोट कंट्रोलची मोठी गाडी घेऊन इकडे तिकडे बागडत होती . खुश होती . साडेचार वर्षाची चिमुरडी . सुप्रिया सारखा सावळा सतेज रंग , नाजुक जिवणी , टप्पोरे डोळे , अतिशय गोड परी दिसत होती . ‘ मम्मा , मम्मा ‘ अशा तिच्या हाका चालू होत्या . छोटा गोरा गोरा पार्थ गाडी बरोबर धावत होता . सीमा समोर बसून त्यांची गंमत बघत होती.

मी , वासंती , नातीकडे कौतुकाने पाहत होते . जवळ जवळ दोन वर्षांनी ती युएस मधून आली होती . रेवाला मराठी समजत असलं तरी जास्त अमेरिकन स्टाईल इंग्रजी मध्ये संभाषण चालू होतं . संतोष आमचा जावई म्हणाला , ‘ आता जेवणासाठी मी काहीतरी बाहेरूनच घेऊन येतो आपण सगळे आरामात गप्पा मारत बसू . ‘ मी मान डोलावली . संतोष पूर्वीसारखाच खुश दिसत होता . त्याच्या आयुष्यात येऊन गेलेल्या वादळाच्या खुणा आता पुसट झाल्या होत्या . संतोष व सीमा एकमेकांबरोबर खूप खुश दिसत होते . माझं मन विचार करत होतं … संतोषचे चौघांचे कुटुंब आनंदात राहावे व त्यांच्यावर काही संकट येऊ नये हेच माझं देवाकडे मागणं होतं . रेवा तर खूप खुश आहे . मग मला आता काय टोचतं आहे ? रेवा माझी ओळख दोन वर्षांत पूर्णपणे विसरली आहे हे ? की ती अगदी पाहुण्यासारखी वागते आहे हे ? मला वाटतं सुप्रिया यात कुठेच नाही . संतोष बरोबरची खरी जागा तर तिची होती . सुप्रियाच्या आठवणीने माझ मन भरून आलं आणि डोळे वाहू लागले . आठवणींचा पट उलगडू लागला .

सुप्रिया हे माझे पहिले अपत्य . लग्नानंतर दीड वर्षांनी तिची चाहूल लागली तेव्हा मन अगदी हरखून गेलं . तिचा जन्म झाला तेव्हाच गोरं गोरं , खूप जावळ असलेलं नाजूकसं बाळ मला अजून आठवतंय . अतिशय गुणी होती ती . कधी रात्री जागवणार नाही वा खूप रडणार नाही . तिने टाकलेलं पहिलं पाऊल , तिचा पहिला दात , तिने पहिल्यांदा आई म्हटलं ते सारे क्षण मला काल घडल्यासारखे आठवतायेत . नंतर शाळेतही अभ्यासात हुशार . वक्तृत्व स्पर्धांमध्ये भाग घेई . बक्षिसे मिळवी . आमचा गाव रायगड जिल्ह्यातील मोठं गाव . बारावीत तिला सीईटीमध्ये छान मार्क मिळाले आणि पुण्याच्या इंजिनिअरिंग कॉलेजमध्ये तिचं नाव लागलं . तिला एवढ्या लांब पाठवायला माझं मन तयार नव्हतं . तिचा बाबा सुद्धा तिला लांब पाठवण्याच्या पूर्णपणे विरुद्ध . तिने मला सांगितले , ‘ आई , आम्ही तीन मैत्रिणी एकत्र एक फ्लॅट भाड्याने घेणार आहोत . प्रत्येकाला एक स्वतंत्र खोली आहे . तुला कधीही माझी आठवण झाली की , तू पुण्याला येऊन राहू शकतेस . ‘ मी मन घट्ट केलं . आपण तिच्या उत्कर्षा आड नाही आलं पाहिजे असं ठरवलं . तिच्या बाबांना पण राजी केलं . या निर्णयाचा कधीही पश्चात्ताप झाला नाही तिने इंजिनिअरिंगची चारही वर्ष फर्स्ट क्लास मिळवला .

मी अनेक वेळा पुण्याला जाऊन राहिले . आम्ही खूप गप्पा मारल्या . रात्री सुद्धा भटकलो . खरेदी केली . वैशालीत जाऊन मिसळ खाल्ली . खूप मजा केली . तिच्या मित्र – मैत्रिणींशीही माझी ओळख झाली .

जेव्हा कॉलेजमध्ये प्लेसमेंट सुरू झाल्या तेव्हा सुप्रिया मला म्हणाली , ‘ आई , मी प्लेसमेंट प्रक्रियेत भाग घ्यायचा नाही असं ठरवलं आहे . मी तीन – चार महिने तुझ्या व बाबां बरोबर गावी येऊन राहीन आणि त्यानंतरच मी ठरवीन की मला जॉब करायचा आहे की नाही . ‘ मला खूपच आश्चर्य वाटलं व पटलंही नाही . मी तिला म्हटलं , ‘ तू एवढ्या कष्टाने शिक्षण घेतलं . मग त्याचा उपयोग करायची वेळ आली तेव्हा तू मागे का येतेस ? कॅम्पस इंटरव्ह्यू प्रोसेस हा पण एक वेगळा अनुभव असतो . तुला नोकरी करू नये असं का वाटतं ? ‘ तिने उडवाउडवीची उत्तरे दिली .

इंजिनिअरिंग सेमिस्टरची शेवटची परीक्षा देऊन ती घरी आली . मला तर वाटत होतं की तिला नंतर जॉब शोधायला कठीण जाईल . पण तिच्या इच्छेप्रमाणे करायचं ठरवलं . ती घरी आल्यावर आमच्याबरोबर गप्पा मारणे , स्वयंपाक शिकणे , मैत्रिणींना भेटणे असं रुटीन चालू होतं . त्यात ती काही ऑनलाईन कॉम्प्युटर नेटवर्किंगचे कोर्सेसही करत होती . त्यामुळे ती खूपच व्यग्र असे . तिला घरी येऊन एक महिना झाला असेल .

एक दिवस संध्याकाळी सुप्रियाने मला हाक मारली , ‘ आई , थोडा वेळ गप्पा मारत बसूया ना . मी माझी कामे बाजूला ठेवली . गॅस बंद करून घराच्या पायरीवर येऊन बसले . ती थोडी विचारात हरवलेली दिसत होती . मी विचारलं , ‘ सुप्रिया , काही अडचण आहे का ? तुला काही सांगायचंय का ? ‘ ती म्हणाली , ‘ आई मी संतोषशी लग्न करायचं ठरवलं आहे . तुला आठवतो का आपल्या बरोबर एक – दोन वेळा तुळशीबागेत खरेदीला आला होता . मला दोन वर्षे सीनियर आहे . त्याने इंजिनियरिंग नंतर यूएस मध्ये एमबीए केलं आहे . आता तो नवीन जॉब जॉईन करेल . त्या आधी आमचा लग्न करायचा विचार आहे . संतोषचे आई वडील तो इंजिनिअरिंगला असताना कार ॲक्सीडेंट मध्ये गेले . त्याला भाऊ बहीण कोणी नाहीत . त्यामुळे त्याला भावनिक एकटेपण प्रकर्षाने जाणवते . आई , मला माहिती आहे की मी फक्त एकवीस वर्षाची आहे त्यामुळे तुला माझी काळजी वाटणारच . पण मी खूप विचार करून हा निर्णय घेतलाय . संतोष बरोबर मी सुखी होईन . ‘

सुप्रियाचं लग्न इतक्या लवकर करायचा मी विचारच केला नव्हता आणि सुप्रियाने स्वतःचं लग्न ठरवलं सुद्धा . त्यामुळे बसलेल्या धक्क्यातून सावरत मी तिला म्हटलं , ‘ आपण संतोष बरोबर खरेदी केली होती . मला वाटतं त्याला दोन वर्षे झाली असतील ना . मुलगा बोलायला चांगला वाटला . पण तेव्हा मी त्याला इतर मित्र – मैत्रिणींपैकी एक असेच समजले होते . त्यामुळे मी तुझ्या बाबांशी बोलते आणि संतोषशी पण बोलायला लागेल . ‘

सुप्रिया म्हणाली , ‘ आपण व्हिडिओ कॉल लावू . तुम्ही त्यांच्याशी भरपूर बोलून घ्या . पण लक्षात ठेव माझा निर्णय झालेला आहे . ‘ संतोष खरोखरच चांगला मुलगा होता . सुप्रियाच्या इच्छेप्रमाणे तिचं लग्न आमच्या गावातच छोटासा समारंभ करून झालं . ती संतोषच्या पाठोपाठ युएसला रवाना झाली . सगळं स्वप्नवत झालं .

तिचा गोड बातमी सांगणारा फोन एके दिवशी आला व मी लगेच अमेरिकावारीच्या तयारीला सुरुवात केली . तिला सातवा महिना लागला आणि मी अमेरिकेत तिच्या घरी पोहोचले . सुप्रिया खूप सुंदर दिसत होती . गर्भारपणाचं तेज आलं होतं . दिवसभर तिची चिवचिव चालू असे . संतोष तिला फुलासारखं जपत होता . तिच्या डॉक्टरी तपासण्या नियमित चालू होत्या . ती अगदी स्वस्थ व आनंदी होती . नवव्या महिन्यात सकाळी तिच्या पोटात दुखायला लागलं . संतोष व मी तिला घेऊन हॉस्पिटलमध्ये आलो . तिकडे तिला ब्लीडिंग होऊ लागलं . डॉक्टरांनी तात्काळ डिलिव्हरी करायला लागेल असं सांगितलं . आणि काही तासानंतर डॉक्टरने सांगितलं की , ‘ मुलगी झाली . चांगली सुदृढ आहे . पण सुप्रियाचा मृत्यू झाला . ‘ हे ऐकून माझ्या डोळ्यासमोर अंधारी आली . पुढचं काहीही मला आठवत नाही . बहुदा अतिशय दुःखदायक अशी ही घटना मेंदूने स्वीकारली नाही . त्यामुळे मधले चार – पाच दिवस माझ्या आठवणीतून पुसून गेले . पाच – सहा दिवसांनी बाळाला घेऊन आम्ही भारतात आलो .

सुप्रिया जगात नाही हे कटू सत्य पचवण्याचा प्रयत्न चालू होता . वयाच्या साठीत मी परत आई झाले आणि बाळाचं संगोपन सुरू केलं . संतोष जवळजवळ सहा महिने माझ्याकडेच राहून बाळाला सांभाळण्यात मदत करत होता . एक दिवस संतोष म्हणाला , ‘ आई , मला आता कंपनीचा अंतिम इशारा देणारं पत्र आलं आहे . मला वाटतं की ही नोकरी मी सोडून देतो . इथेच जवळ नोकरी पकडतो . ‘ मी त्याला म्हटलं , ‘ संतोष , हे बघ आमच्या छोट्या गावात तर काही तुला जॉब मिळणार नाही . त्यासाठी तुला मुंबई पुणे किंवा कुठल्यातरी मोठ्या शहरामध्ये जावे लागेल . मग तू मोठा प्रवास करून शनिवारी घरी येणार . त्यात तुझी खूप दमछाक होईल . तुझे करिअरही मागे पडेल . मला माहीत आहे तुला रेवाची काळजी वाटते . पण मला वाटतं तू युएसमध्ये तुझा जॉब चालू कर . मी एक वर्षभर रेवाला सांभाळते . माझी दमछाक होते , पण मला तिला सांभाळताना खूप आनंद होतो . नंतर तू रजा घेऊन ये . मग आपण पुढचे प्लॅनिंग करू . ‘ संतोष म्हणाला , ‘ तिकडचा जॉब , तिकडचं वातावरण मला आवडतं हे खरं आहे . पण माझा जीव रेवात अडकला आहे . तुम्ही आहात म्हणूनच मी तिकडे जाऊ शकतो . पण इथे काही अडचण आली तर मला लगेच कळवा . मला भारतातसुद्धा जॉब मिळू शकतो . ‘

संतोष अमेरिकेला रवाना झाला . आम्ही दोघं रेवाला सांभाळत होतो पण मला तिची खूप काळजी वाटे . तिला थोडं बरं नसलं तरी मला खूप ताण येई . तरुण आई – वडिलांचा सहवास न मिळाल्यामुळे की काय पण ती खूप शांत होती . फार मस्तीही करत नसे . अतिशय समजूतदार . ती दीड वर्षाची झाली आणि संतोषने थोडी रजा घेतली आणि तो घरी आला . त्याच्या डोळ्यात दुःख दिसत असलं तरी थोडा काळ लोटल्यामुळे तो स्थिरावला होता . त्याने रेवासाठी पुस्तकं , खेळणी व कपडे आणले होते . दोघे मस्त खेळत होते . जेवण झाल्यावर रेवा झोपली . मग संतोष म्हणाला , ‘ आई , मला तुमच्याशी काही बोलायचं आहे . ‘ मी त्याला म्हटलं , ‘ अरे तू दमून आला आहेस . तुला रेवाची काळजी वाटते मला माहीत आहे . पण तू थोडी झोप घे . मग आपण बोलू .’संतोषचा चेहरा गंभीर दिसत होता . खोलीत येरझारा घालत तो मला म्हणाला , ‘ मी बोलून टाकतो मनातलं म्हणजे मग मला स्वस्थता मिळेल . ‘ त्याची अस्वस्थता पाहून मी म्हटलं , ‘ ठीक आहे . तू शांतपणे बस व तुझ्या मनात काय आहे ते बोलून टाक . ‘ संतोष म्हणाला , ‘ माझा एक मित्र आहे रोहन . त्याच्या आईने माझ्या लग्नासाठी कोल्हापूरचं एक स्थळ सुचवलं आहे . मुलगी इंजिनियर आहे . पुण्यात नोकरी करते . तिचे मिस्टर चार वर्षांपूर्वी रोड ॲक्सीडेंटमध्ये गेले . तिला एक मुलगा आहे . पार्थ त्याचं नाव . तो रेवा एवढाच आहे . ती पुण्याला राहते . आम्ही स्काइपवर बोललो आहोत . माझ्यापेक्षा चार वर्षांनी मोठी आहे . तिचे विचार खूपच सुप्रिया सारखे आहेत आणि ती विचारी वाटते . तुम्ही हो म्हणालात तर आपण सीमाला प्रत्यक्ष भेटू . ‘

‘संतोष , तुझ्या पुढे खूप मोठं आयुष्य आहे आणि रेवालाही आईची गरज आहे . सुप्रियाची आठवण दाबून टाकत मी विचारले , ‘ कधी भेटायचं आपण ? ‘

संतोष म्हणाला , ‘ आपण फक्त तासभर भेटण्यापेक्षा सीमाची अशी सूचना आहे की ती व पार्थ आठवडाभर इकडे येऊन राहतील . म्हणजे मी , रेवा , सीमा व पार्थ आमचं कसं जमतं याचा अंदाज येईल . तुम्ही एकंदर बघून मला सांगा की रेवा नवीन संसारात खुश राहील ना ? तुमचं मत माझ्यासाठी खूप महत्त्वाचं आहे . तुम्हाला चालेल ना ती दोघं इकडे राहायला आली तर ? आपण खाणं बाहेरून मागवू . एखादी बाई पण मदतीला बोलवा म्हणजे तुम्ही शांतपणे सगळ्या गोष्टींचं निरीक्षण करू शकाल . ‘

दोन दिवसांनी सीमा व पार्थ आमच्याकडे आले . सीमा सडपातळ अंगकाठीची , गोरी , खांद्यापर्यंत कापलेले केस . तिने सलवार – कमीज घातला होता . शांत चेहरा , स्थिर व ठाम हालचाली . घरात आल्याबरोबर तिने व पार्थने हातपाय धुतले . पार्थचे कपडे बदलून तिने त्याला रेवा बरोबर खेळायला पाठवले . दोन खेळण्यातल्या सारख्या गाड्या दोघांना दिल्या . मग सीमा , मी व संतोष गप्पा मारत बसलो . संध्याकाळी सीमा , संतोष व दोघं मुलं किल्ल्यापर्यंत फिरायला गेले तेव्हा तिने मुलांसाठी थोडं खाणं , पाणी व त्यांचा एक ड्रेस असं बरोबर घेतलं . सीमा बद्दल माझं मत चांगलं झालं . रेवाची व तिची दोन दिवसातच गट्टी जमली . सीमा कमी बोले पण वागणं समजूतदार . स्वयंपाक साधारणच जमतो तिला . आम्हा सगळ्यांनाच सीमा चांगली वाटली . पुढच्याच आठवड्यात सीमा व संतोषने कोल्हापूरला रजिस्टर लग्न केले . व्हीसा प्रोसेस झाल्यावर सगळेजण युएसला रवाना झाले . त्यानंतर आता दीड वर्षाने सुट्टीवर आले .

तेवढ्यात सीमाचं लक्ष माझ्याकडे गेलं . तिने माझा हात हातात घेऊन किंचित दाबला . ‘ आपलं काय ठरलं आहे जुन्या आठवणी काढायच्या नाहीत . रडायचं नाही . आपली दोन्ही छोटी मुलं किती खुश आहेत बघा . आता मी पण आठवड्याला वीस तास काम करते . मुलांच्या शाळेच्या वेळात व संतोष घरी आल्यानंतर . माझे आई – वडील तीन – चार महिने आमच्याकडे राहून गेले . आता तुम्ही दोघांनी आमच्याकडे यायचं आहे . संतोषने तिकडूनच तुमचे सगळे पेपर पाठवले आहेत . परवा व्हीसा इंटरव्यू आहे . व्हीसा मिळाला की आपण सगळे बरोबरच जाऊ . तुम्ही तीन – चार महिने हे घर बंद असणार असं धरूनच आवराआवरी करायला घ्या , ‘ सीमा म्हणाली .

‘आम्ही कुठे एवढ्या लांब येणार ? ‘ मी म्हणाले . ‘ तुम्ही संतोषचे आई – वडील आणि रेवाचे आजी आजोबा आहात , ‘ सीमाने मला जवळ घेत म्हटलं . मला तिची आपुलकी , प्रेम जाणवलं . थोड्या सुट्टीतही ती आठवडाभर माहेरी राहून इकडे राहायला आली . सुप्रियाचा प्रेमळ , लाघवी स्वभाव , तिचं दुसऱ्याचं मन ओळखून वागणं हे सीमातही जाणवू लागलं . वाटलं की सीमामध्ये कुठेतरी सुप्रिया सामावलेली आहे . मनात खोल , खूप शांत आणि समाधानी वाटलं आणि मनापासून युएस च्या तीन – चार महिन्याच्या वास्तव्याची आखणी सुरू केली .

— संध्या सिनकर

(सेवानिवृत्त अधिकारी , बँक ऑफ बडोदा)