डायरीतील विस्कटलेली पाने – भाग चार

शेतात पडलेली डायरी मला दिसली आणि न राहवून मी ती उचलली. डायरीची रया गेली होती. एकतर ती जुनी वाटत होती, पण पानांवर जागोजाग चिखलाचे, मातीचे डाग दिसत होते. त्यामुळे पानांवरचा मजकूर काहीसा अस्पष्ट झाला होता.

ही डायरी कुणी लिहिली होती, ती अशी शेतात कुणी आणून टाकली याचा काही अंदाज लागत नव्हता. विस्कटलेली पाने एकत्र करून मी वाचायचा प्रयत्न करू लागलो आणि हो, या डायरीतील पानांवर क्रमांक नव्हते. त्यामुळे पाने एकत्र करून वाचताना संदर्भ मागेपुढे होत होते. काही संदर्भ लागत नव्हते.
पण काहीतरी हरवल्यासारखे वाटत होते. काहीतरी चुकल्याची जाणीव त्यातून व्यक्त होत होती.

मी वाचू लागलो.

माय चा चेहरा आठवला. दीनवाण्या बाबाच्या नजरेतला भकास भाव आठवला आणि हात पाय गळाठुन गेले. वाटलं, सगळं इथंच टाकावं आणि घरी जावं. माय च्या कुशीत शिरून रडावं, माफी मागावी आणि बाबाला जवळ घेऊन त्याला सांगावं, की बाबा उद्यापासून तू कुठं जायचं नाहीस. मी बघतो सगळं.
पण…

कुणीतरी मला हलवलं. “ए, चल ओत ते कॅन मधील दूध. तो बघ, सगळा मीडिया आपल्यावर कॅमेरा रोखून बसलाय. ए, चला लवकर ओता दूध. घोषणा द्या. आंदोलन पेटल्यासारखं वाटलं पायजेल.”

सगळ्यांबरोबर आपणही दूध ओतलं महामार्गावर. पांढरं शुभ्र, दाट आणि निर्भेळ.

दूध ओतलं. आंदोलन म्हणून. सरकारला जाग यावी म्हणून. भाऊंचं नेतृत्व किती खंबीर आहे, किती आक्रमक आहे, किती लोकप्रिय आहे हे दाखवायचं म्हणून. शेतकऱ्यांच्या, कामकऱ्यांच्या मागण्या मान्य व्हाव्यात म्हणून. भाऊ आमदार झाले तर सगळे प्रश्न चुटकीसरशी सोडवतील, यासाठी त्यांना पाठिंबा म्हणून. आंदोलन केलं.

अशी कितीतरी आंदोलनं केली. पंधरा दिवसांपूर्वी भाऊंच्या शब्दासाठी, सगळ्या पोरांनी आपापल्या शेतातला विक्रीला तयार झालेला टोमॅटो काढून रस्त्यावर फेकून आंदोलन केलं. मिडियानं जबरदस्त दखल घेतली. आता सरकार शरण येणार अशा थाटात, सगळी पोरं मिशीवर हात फिरवत गावभर उंडारत होती.

महिन्यांपूर्वी कारखान्याला न्यायचा ऊस, ट्रॅक्टर फिरवून शेतातच चिपाडागत करून टाकला. नॅशनल मिडियानं आंदोलनाची दखल घेतली. सगळ्यांना वाटलं आता केंद्रातल्या सरकारचं काही खरं नाही. दर महिन्यादोन महिन्यांनी भाऊसाहेब आंदोलन करायला पोरांना भाग पाडत होते. कधी रस्त्यावर शेतातल्या ताज्या भाज्या फेकून. कधी वाहनांची जाळपोळ करून. कधी महामार्ग खणून ठेऊन. कधी रस्त्यावर झोपून, तर कधी चक्काजाम करून. पोरं आंदोलनात भाग घेण्यासाठी उत्साहानं पेटून उठत होती. अंगावर पोलीस केसीस घेत होती. मार खात होती. पण पोरं आंदोलन सोडत नव्हती. दोन वेळचा चहा नाश्ता, रात्री एकेक चपटी आणि मटण. एवढ्यावर भागत होतं. पण काहीतरी वेगळं घडतंय हे मला जाणवत होतं.

माय चं तेव्हा ऐकायला हवं होतं. ती सांगायची, शिकला सवरलास तर आता नोकरी बघ. नसेल तर शेतीकडे लक्ष दे. तेही नसेल तर दोन म्हशी आणखी घे कर्ज काढून आणि दुधाचा धंदा तरी कर. आम्ही आता म्हातारे झालो. पण ना माय चं ऐकलं, ना बाबाच्या डोळ्यातलं पाणी दिसलं. कसली झिंग चढली होती आपल्याला या आंदोलनाची? कोण तो भाऊसाहेब? त्याला मोठं करण्याकरता आपण काय काय गमावलं? मला माय ची सारखी आठवण येतेय. बाबाची आठवण येतेय. आता थांबायलाच हवं.

“तू काय अपोझिटला मिळालास की काय? आंदोलन सोडतोयस म्हणे. मला सोडून गेलास तर कुत्र्यासारखा मारून टाकीन. तुकडे तुकडे करून गुऱ्हाळात जाळून टाकीन. चल जा, उद्या सकाळी शेपूट हलवत ये कुत्र्यासारखा. नाश्ता गिळायला ये आणि नाही आलास तर…”

भाऊसाहेबांचा हा रुद्रावतार नवीनच होता. मान खाली घालून मी घरी आलो. माय ला सगळं सांगितलं. तिनं धीर दिला. म्हणाली, “असाच शहरात जा , काम धंदा बघ, आमची काळजी करू नको. तुझ्या भाऊसाहेबाला मी धडा शिकवीन इथं आला तर.” दोघांच्या पाया पडून हायवे वर आलो आणि दिसला त्या ट्रकला हात दाखवून मुंबईला आलो आणि सुटलो.

जवळच्या मित्राला फोन करून माय आणि बाबाला मुंबईला बोलावून घेतलं आणि धारावीच्या झोपडपट्टीत गुडूप होऊन गेलो. आता चहाची गाडी चांगली चालते. बाबा शांतपणे बसून असतो. कौतुकानं बघत असतो. माय च्या हातचा वडा, भजी खायला अनेक जण येतात. कोण नसेल तेव्हा माय डिवचते अधून मधून. “जाणारेस भाऊसाहेबकडे, आंदोलन करायला?” आणि मग एकच शिल्लक असलेला हलणारा दात दाखवत दिलखुलास हसते. मी विचार करतो.
आंदोलनासाठी दूध ओतून काय मिळवलं आपण? हिरव्यागार ताज्या भाज्या रस्त्यावर फेकून काय मिळवलं? ऊस जाळून, वाहनं पेटवून, रस्ते खणून काय मिळवलं? आपल्याला माय मुळं अक्कल आली, बाकीच्यांना कधी येणार अक्कल? आपणच आपल्या पायावर कुऱ्हाड मारून घेतो हे का समजत नाही? असे अनेक भाऊसाहेब किती पोरांचं आयुष्य वाया घालवतात. त्याहीपेक्षा आपण कुणाच्या तरी हातातलं खेळणं का बनतो? कधी संपणार हे नाशाकडे घेऊन जाणारं राजकारण?

काही सुचत नव्हतं. गावाकडे गेलो तर समजलं, भाऊसाहेबांनं अनेकांना गंडवून पोबारा केलाय, पोलिस त्याच्या शोधात आहेत. बाकीची पोरं कोर्टात खेटे घालतायत. त्यांचे आईबाबा भीक मागून पोट भरतायत. अनेकांनी शेती विकली. काही दारूत मेले.

मी घराकडे पाहिलं. घर मोडकळीस आलं होतं. हातातली डायरी केव्हा गळून पडली ते कळलंच नाही. माय आणि बाबाला घेऊन मी घर साफ करायला पुढे झालो.

डॉ. श्रीकृष्ण जोशी

९४२३८७५८०६

रत्नागिरी.