डायरीतील विस्कटलेली पाने – भाग पाच

असंख्य डायऱ्यांचा ढीग तिथे होता. नेहमीप्रमाणे विस्कटलेली पाने पडली होती. आश्चर्य म्हणजे वेगवेगळ्या प्रकारची पेनं, पेन्सिली, बोरू, टाक, असंख्य रिफिल्स आणि शाईच्या दौती पण पडलेल्या होत्या. बाजूला तराजू मोडून पडला होता आणि हे सगळं एका कचरा कुंडीजवळ पडलं होतं. चमत्कारिक दृश्य दिसत होतं ते. मी सगळ्या डायऱ्या एकत्र केल्या, पानं एकत्र केली आणि वाचू लागलो.

एक विलक्षण गोष्ट माझ्या नजरेत भरली. आत्तापर्यंत ज्या ज्या डायऱ्या मी वाचल्या त्या त्या डायरीची सुरुवात कुठल्यातरी एखाद्या वाक्याने होत असे . ते वाक्य म्हणजे त्या डायरीचा आत्मा असायचा. पण या डायऱ्यांच्या शेवटच्या पानावर एक वाक्य लिहिलेलं मला आढळलं. ही डायरी कुणाला सापडली तर कचऱ्याच्या डम्पिंग ग्राउंडवर नेऊन टाकावी . कारण तिच्यातल्या मजकुराची तीच लायकी आहे! उत्सुकता मला स्वस्थ बसू देईना. मी मिळेल ते पान वाचू लागलो.

१: सगळ्या गोष्टींचा आता पश्चात्ताप होतोय. वेळीच तोंड उघडलं नाही किंवा वेळीच लेखणी चालवली नाही, तर समाजात घडणाऱ्या प्रत्येक गोष्टीला आपला पाठिंबा आहे, असं, सगळी व्यवस्था गृहीत धरून चालते आणि सगळं कर्तृत्व खड्यात जातं. पण हे कळायला खूपच उशीर झालाय. खूपच.

आज खरं म्हणजे आनंदाचा दिवस. घसघशीत रकमेचा फार मोठा पुरस्कार लाभला होता. देशविदेशातील अनेक नामवंत विचारवंतांना हा पुरस्कार देण्यात येणार होता. शिवाय अनेक देशांकडून सदिच्छा भेटीचं निमंत्रण मिळालं होतं. जगभरात नामवंत विचारवंत म्हणून वेगळी ओळख लाभणार होती. सगळीकडून अभिनंदनाचा वर्षाव होत होता. सगळ्या प्रकारच्या मिडियानं प्रचंड कव्हरेज दिलं होतं. त्यामुळं वातावरण आनंदी होतं. पण…

आत्ता लक्षात येतंय, आपण पुरस्कार स्वीकारून, जगभर फिरून क्षुद्र ठरलोय. कारण जगभरात फिरताना, तिथल्या मीडियाला इंटरव्ह्यू देताना, त्यांनी विचारलेल्या तिरकस प्रश्नांची उत्तरं देताना, कळत नकळत आपण आपल्या देशाची नालस्ती करीत होतो. आपल्याच देशाला असंस्कृत ठरवून अवहेलना करत होतो आणि जगभरातील सर्व प्रकारचा मीडिया आपल्या देशावर थुंकत होता. त्याला आपणच कारणीभूत होतो. पैशाचा, मानसन्मानाचा, प्रसिद्धीचा माज इतका चढला होता की माईक समोर आल्यावर आपण काहीही बरळत होतो. सगळं जग हसत होतं आणि तथाकथित विचारवंत म्हणून आपण मिरवत होतो. वैचारिक दृष्ट्या देशाचं केवढं नुकसान केलं होतं, याची तेव्हा जाणीव होत नव्हती. आता सगळ्याची लाज वाटते आणि विचारवंत म्हणून आपल्या समाजासमोर येण्याचीही शरम वाटते.

२: लेखक म्हणून केवढा अभिमान वाटत होता. लिहावं त्या अक्षराचं सोनं होत होतं. आपण मागू तेवढं मानधन प्रकाशक द्यायला तयार असायचे. प्रसिद्धीपूर्वीच पुस्तकाच्या सहासात आवृत्या संपलेल्या असायच्या. केंद्र आणि राज्यशासनाचे सगळे पुरस्कार, साहित्यसंमेलनाचे अध्यक्षपद, वेगवेगळ्या समित्यांवर नेमणुका, राज्यपाल नियुक्त आमदारकी असं बरंच लाभलं होतं. फॅनक्लब मोठा होता. फॅनमेल अनावर असायचं. पण कुठेतरी आत बोच होती. आपण अनैतिक काहीतरी करतोय याची खंत उरात दाटायची. कारण सत्तेतले सगळे मुरब्बी त्यांना हवं तसं, आपल्याला नाचवत होते. शासनाच्या चुकीच्या धोरणांना पाठिंबा द्यायला लावत होते. आपली लेखणी आपल्या ताब्यात नव्हतीच जणू. मदाऱ्यांनं माकडाला नाचवावं तसं चालू होतं. पैसा, प्रसिद्धीचा माज इतका होता की या सगळ्यात काही गैर आहे, हे जाणवतही नव्हतं. आपले शब्द, सत्ताधाऱ्यांची बटीक बनले होते. पण आता या वयात हे सगळं समजून काहीच उपयोग नव्हता. दारूच्या, नॉनव्हेजच्या आणि पार्ट्यांच्या नशेत लाज, शरम जळून गेली होती. आता फक्त छि – थू होत होती.

३: आपण म्हणजे समाजाचा आरसा आहोत. आपल्या लेखणीनं, धारदार शब्दांनी रस्ता हरवलेल्या राज्यकर्त्यांना, चुकणाऱ्या समाजाला, बिघडलेल्या व्यवस्थेला बातम्यांच्या माध्यमातून, आग ओकणाऱ्या आणि अभ्यासपूर्ण अग्रलेखातून आसूड ओढायला हवा होता. वर्तमानपत्रांचं तेच खरं काम असायला हवं होतं. दिशादर्शक, पथप्रदर्शक, ज्ञानवर्धक आणि वाचकांना अद्ययावत माहितीनं सजग करण्याचं पवित्र कार्य करायला हवं होतं. पण आज पश्चात्ताप होतोय. कुठल्यातरी मिडियाहाऊसने फेकलेल्या लाखो रुपयांचा तुकड्यावर, शासनाने कोट्यातून दिलेल्या फ्लॅटच्या मेहेरबानीवर आपलं स्वत्व, इनाम विकून समाजाला भ्रमित करण्याचं, वैचारिक दरी निर्माण करण्याचं छिनाल काम करतोय आपण. सगळ्या आदरणीय वृत्तपत्रकारांच्या परंपरेला मातीत गाडण्याचं नीच काम मात्र आपण करतोय. याची लाज, शरम वाटतेय.

४: अशा अनेक डायऱ्या. तथाकथित विचारवंतांच्या, आपलं कर्तव्य विसरून कुणाच्या तरी गुलाम झालेल्या पत्रकारांच्या. जन्मजात मिळालेल्या प्रतिभाशक्तीशी फारकत घेऊन, नको त्यांच्याशी, समाजमान्य नसणाऱ्या संबंधांचं समर्थन करणाऱ्यांच्या, जगभरात आपल्याच देशाची निंदानालस्ती करणाऱ्यांच्या. परावलंबी, पंगू, पोकळ तत्वज्ञान शिकवणाऱ्या विद्वानांच्या.

सगळ्या डायऱ्या वाचल्यावर लक्षात आलं, की प्रत्येक डायरीची शेवटी लिहिलेलं वाक्य अगदी योग्य होतं. पश्चाताप झाल्यानं असो वा अन्य कशानं, पण ते योग्य होतं. ही डायरी कुणाला सापडली तर कचऱ्याच्या डम्पिंग ग्राउंडवर नेऊन टाकावी, कारण त्यातल्या मजकुराची तीच लायकी आहे!

यात थोडी भर घालायला डायरीलेखक विसरले. त्यांनी लिहायला हवं होतं, मजकुराप्रमाणे, तो मजकूर लिहिणाऱ्या व्यक्तीचीसुद्धा तीच लायकी आहे!

डॉ. श्रीकृष्ण जोशी.

९४२३८७५८०६

रत्नागिरी.