दोन एकमेकांत मिसळलेल्या वस्तू वेगळ्या करण्यासाठी अनेक पध्दती गृहिणी आपल्या रोजच्या कामात वापरत असते. निवडणं, गाळणं, चाळणं, पाखडणं अशा अनेक गोष्टी ती रोज करते. खरं तर, मिश्रणं वेगळ्या करण्याच्या पध्दतांमागचं विज्ञान शिकवणारे पाठ शाळेच्या पाठ्यपुस्तकात तर असतातच, पण रसायन अभियांत्रिकीच्या अभ्यासक्रमातलाही तो एक महत्त्वाचा भाग आहे. अनेक प्रकारच्या रासायनिक कारखान्यांमध्ये या पध्दतीच वापरल्या जातात. त्यातली साधी गाळण्याची आणि चाळण्याची प्रक्रिया बघूया.
दोन घन पदार्थ एकमेकांपासून वेगळे करायचे असतील तर आपण चाळणी वापरतो. चाळणी म्हणजे अनेक भोकं असलेलं उपकरण! पण त्यातही आपल्याला नेमके कोणते दोन पदार्थ वेगळे करायचे आहेत त्यांच्या कणांच्या आकारानुसार, लहान मोठी भोकं असलेली चाळणी वापरली जाते. मैदा चाळायच्या बारीक चाळणीने, रवा किंवा मसाला चाळायला घेतला तर; एकतर खूप वेळ लागेल आणि एवढंकरुन रवा खाली पडून वरती कीड रहावी असा उद्देश असला तरी चाळणीची भोकं खूप बारीक असल्यामुळे बराचसा रवाही वरती राहील.
त्यातलाच दुसरा प्रकार म्हणजे द्रवपदार्थातून घन पदार्थ वेगळे करणं म्हणजेच गाळणं. त्यासाठी गाळणी आपण वापरतो. पण गंमत पहा बरं, चक्का करतांना दह्यातला पाण्याचा अंश काढून टाकायचा असेल तर ते दही आपण चक्क फडक्यात बांधून टांगून ठेवतो. चहा गाळायच्या गाळणीने, भजी तळत नाही. भजी तळतांना तेल निथळन जाण्यासाठी चहाच्या गाळण्याच्या भोकांपेक्षा जरा मोठी भोकं असलेला झारा वापरतो. भाजी धुऊन त्यातलं पाणी निथळून जाण्यासाठी मोठ्या भोकाची बुट्टी वापरतो तर भांडी घासून झाल्यावर त्यातलं पाणी निघून जाण्यासाठी खूपच मोट्टी भोकं असलेल ट्रे वापरतो.
नेमके कोणते पदार्थ एकमेकांपासुन वेगळे करायचे आहेत, त्या पदार्थाच्या कणाचा आकार कसा आणि केवढा आहे, त्यांनी एकमेकांपासून किती वेगाने आणि किती प्रमाणात वेगळं होणं गरजेचं आहे, या साऱ्याचं अवधान सांभाळत, त्यानुसार योग्य ते उपकरण वापरते, तीच आदर्श गृहिणी, गृहखात्याची चीफ इंजिनियर!
Leave a Reply