काश्मीर एक जाणीव – भाग दोन

बरं झालं आम्ही जम्मुच्या विमानतळावर उतरलो !

तिथे सहप्रवाशांपैकी आम्ही नऊच जण उतरलो .
कारण मुंबईहून थेट श्रीनगरला जाण्याची तिकिटे उपलब्ध नव्हती . मग अगोदर जम्मू आणि तिथून दुसऱ्या विमानाने श्रीनगर असा पर्याय उपलब्ध होता . तो आम्ही स्वीकारला .
उतरल्यावर कळलं की पंचवीस मिनिटांच्या पुढच्या प्रवासासाठी आम्हाला फक्त साडेतीन तास थांबावं लागणार होतं .

असं थांबणं म्हणजे माझ्या दृष्टीनं पर्वणीच असते .
आणि झालंही तसंच .
सगळे गप्पागोष्टीत रमले .

पण हे पुढचं .

चेकिंगच्या वेळी मला घाम फुटला होता .
दोन्ही गुडघ्यावर चेकिंग करताना बझर वाजत होता . आणि चेकिंग करणाऱ्या पोलिसाची नजर संशयास्पद होत होती .
शेवटी न राहवून तो मला म्हणाला ,
“आपने वेपन छिपाया है , निकालो .”
आणि हे तो एवढ्या मोठ्यांदा म्हणाला की जवळचे दोन पोलिस धावत माझ्याकडे आले .
मी न बोलता हात वर करून थांबलो .
त्यातल्या एकाने गुडघ्यावर असणाऱ्या दोन्ही नी कॅप ओढून काढल्या .
मी गुडघ्याच्या ऑपरेशन बद्दल सांगितलं . त्याबद्दलचं डॉक्टरांचं सर्टिफिकेट दाखवतो म्हणालो .
पण ते ऐकण्याच्या मन:स्थितीत नव्हते .
शेवटी त्यांनी नी कॅप मधल्या मेटलच्या पट्ट्या ओढून काढल्या आणि ते हसायला लागले .
” सॉरी अंकल .” म्हणून मला सोडून दिलं .
पण त्या तेवढ्या काळात मला तेहतीस कोटी देव आठवले .
त्यांची धारदार नजर , कोरडी पण दमात घेणारी भाषा आणि चिकित्सक वृत्ती तिथल्या थंडीत घाम फोडणारी होती .

नंतर माझ्या लक्षात आलं .
ही इतकी सावधानता आहे म्हणून तर आपण सगळे जिवंत आहोत .
ते त्यांचं कर्तव्य करतात .
थोडा त्रास आपल्याला होतो खरा पण देशहिताच्या दृष्टीनं ते अत्यंत आवश्यक आहे …

मी बसण्यासाठी वळलो आणि पहात राहिलो .
माझ्या पाठी रांगेत उभ्या असणाऱ्या या माणसाला आपण कुठेतरी पाहिलं आहे , असं जाणवलं .
म्हणून थोडावेळ उभा राहिलो . नीट पाहिलं .
आणि त्या माणसाचं चेकिंग , सगळं सामान उलगडून दाखवण्याची केलेली सक्ती , त्याचा निराश आणि पडेल चेहरा बघून नाचावंसं वाटलं .
कारण एकेकाळी याच माणसानं सगळ्या काश्मीरला वेठीला धरलं होतं .
मनमानी राज्यकारभार केला होता . आजूबाजूला शेकडो कार्यकर्त्यांच्या गराड्यात पोलिसांना , सैनिकांना न जुमानता गुर्मीत वावरला होता तो . रोशनी ॲक्ट सारखा भयंकर कायदा करून , काश्मिरी पंडितांना हुसकावून लावण्याचा ज्यानं प्लॅन केला , तोच आज बदलत्या परिस्थितीत केवळ एका पीएला घेऊन पोलीस सांगतील तसं वागत होता .

फारुक अब्दुल्ला होता तो .

मी मनातल्या मनात खूप हसलो .
* * *
– आता मात्र आम्हा सगळ्यांना चहाची तीव्र तल्लफ जाणवू लागली होती . सगळे विमानतळावरच्या स्टॉल कडे वळले .

मी पहात राहिलो .
पुन्हा पुन्हा पहात राहिलो .

स्टॉलवर ताजा चहा करून देण्यासाठी चक्क एक काश्मिरी तरुणी उभी होती .

मी पहात राहिलो .

ती आम्हाला ताजा चहा तयार करून देत होती .
इतर स्टॉल प्रमाणे थर्मास मधला चहा देत नव्हती .

चहा करतानाची तिची ती लगबग .
तिची अदब.
हालचालीतील लय .
हसण्यातलं मार्दव .
चहा देताना प्रकट होणारं आदरातिथ्य .
आणि सात्विक भाव जागृत करणारं , गुलाबी छटा असणारं काश्मिरी सौंदर्य …

मी जिथे बसलो होतो तिथे संतोषनं मला चहा आणून दिला .
पण माझं लक्ष त्या काश्मिरी तरुणी कडे होतं.
सगळ्यांना चहा दिल्यावर ती अगदी अलिप्तपणे , खाली मान घालून उभी राहिली .

– आणि कुणाला न जाणवणारी एक गोष्ट मला जाणवली .

तिच्या डोळ्यात कारुण्य होतं.

कदाचित तो स्टॉल तिचा नसावा .
कदाचित ती तिथे नोकरी करीत असावी .
कदाचित पोट भरण्यासाठी , सुरक्षित ठिकाणी काम करण्यासाठी मजबूर झालेली एखादी काश्मिरी पंडितापैकी तरुणी तर नसावी …?

— काश्मीरला येण्यापूर्वी मी अनेक वेळेला काश्मिरच्या इतिहासाची , अन्यायाची , संघर्षाची , दुर्दैवी काश्मिरी पंडित आणि त्याहून दुर्दैवी असणाऱ्या काश्मिरी भगिनींवर झालेल्या क्रौर्याच्या हकिगतींची , संतापजनक वर्णनं वाचली होती . त्यांना सोसाव्या लागलेल्या नरकयातना , अत्याचार , सामुहिक बलात्कार आणि स्त्री देहाची विटंबना करून झाल्यावर अत्यंत क्रूरपणे त्यांचे केलेले तुकडे , हिंसाचार …

चहा करून देणाऱ्या त्या अभागी भगिनीच्या डोळ्यातून पाझरणारं आणि सहसा न दिसणारं कारुण्य …
का कुणास ठाऊक , मला जाणवलं .
मी तिला आणि तिच्यासारख्या असंख्य भगिनींना मनोमन नमस्कार केला .

जम्मूत विमान थांबल्यावर आम्ही उतरलो .
तेव्हा मी काहीसा रेंगाळलो होतो .
खाली वाकून मी तिथली धूळ मस्तकी लावली .
तीन कारणांसाठी .
डॉ . श्यामाप्रसाद मुखर्जी यांच्या स्मृतीला वंदन करण्यासाठी .
काश्मिरी पंडित आणि असंख्य काश्मिरी माता भगिनींच्या बलिदानाला वंदन करण्यासाठी .
आणि प्रतिकूल वातावरणात राहून स्वतः चा विचार न करता आमचं संरक्षण करणाऱ्या सैनिक आणि सुरक्षा दलातील बांधवांसाठी …

माझ्या दृष्टीनं ती धूळ परमपवित्र होती .

— एव्हाना माझ्या चहाची चवच निघून गेली होती .

मी विषण्ण मनानं फ्लाईट ची वाट पहात राहिलो , इतरांप्रमाणे …

दृश्य स्वरूपातले काश्मीर मला खुणावत होतेच , पण त्यापाठचे अबोल हुंकार अधिक खुणावत होते .

– विमानात बसताना श्वेता सांगत होती ,
‘ सर , आपली शिकारा राईड आज होणार नाही .अजितदादानं सांगितलंय .’

खरं तर माझीही इच्छाच नव्हती .
मी म्लान पणे हसलो .

– श्रीनगरला उतरलो .
आणि हाऊसबोटीत मुक्कामाला निघालो .
तो अनुभव तर आणखीनच वेगळा होता ….

( क्रमशः )

– श्रीकृष्ण जोशी , रत्नागिरी .
———————————————-
लेखमाला आवडल्यास नावासह सर्वत्र पाठवायला हरकत नाही .