काश्मीर एक जाणीव – भाग पाच

सौंदर्य, सौहार्द, संरक्षण आणि सैनिक प्रवास, प्रवासी आणि प्रदेश हे तीन प्र’कार ‘ जेव्हा एकत्र येतात तेव्हा पर्यटन या शब्दाला अर्थ प्राप्त होतो  प्रवास करून प्रवासी प्रदेश बघतो आणि समृध्द होतो. इतके हे तीन शब्द परस्परावलंबी आहेत. हे जसं आहे तसं काश्मीर बघताना सौंदर्य, सौहार्द, संरक्षण आणि सैनिक या चार शब्दाचं साहचर्य आहे.

गेले काही दिवस काश्मीर बद्दल मी लिहीत होतो, त्याला आपण सर्वांनी चांगला प्रतिसाद दिला. पण उपरोक्त चार शब्दांबद्दल लिहिणं अत्यंत आवश्यक होतं.

काश्मीरला नंदनवन का म्हणतात याचं उत्तर तिथे गेल्याशिवाय मिळणार नाही, याची कल्पना होती. पण काश्मीर म्हणजे केवळ पर्यटन स्थळ इतकीच मर्यादित दृष्टी घेऊन गेलो तर, काश्मीरच्या अंतरंगाची ओळख कधीही होणार नाही. याचीही जाणीव होती.
म्हणून इतिहासात डोकावलो. स्वातंत्र्यपूर्व आणि स्वातंत्र्योत्तर कालखंडाची माहिती घेतली.

तत्कालीन राज्यकर्ते, त्यांचे राजकारण, त्यांची स्वार्थी आणि संकुचित दृष्टी, त्यांच्या विकल्या गेलेल्या निष्ठा, जमिनीवर आणि स्त्रियांवर केलेले अत्याचार, नृशंस हत्याकांडे, देशभक्तांच्या हत्या, सांस्कृतिक वैभवावरचे भीषण आघात, प्राचीन मंदिरांचा विध्वंस, हिंदूंवर विशेषत: पंडितांवर केलेले क्रूर अत्याचार, बलात्कार अशा कित्येक कहाण्या वाचायला मिळाल्या होत्या.

त्या पार्श्वभूमीवर काय पहायला मिळणार याची धाकधूक वजा जिज्ञासा होती. आणि कलम तीनशे सत्तर रद्द केल्यानंतर काश्मीरच्या अंतरंगात डोकावणे मला महत्त्वाचे वाटले. म्हणून काश्मीरचे सौंदर्य पाहता पाहता तिथले सौहार्द अनुभवत होतो.

दररोज वेगवेगळ्या निवासस्थानी येणारे वेगवेगळे विक्रेते, विविध व्यवसाय करणारे तरुण, दुकानदार, चहा देणारे, काश्मीरचे केशर विकणारे आणि ड्रायफ्रूटस विक्रेते फेरीवाले, शेतकरी, ड्रायव्हर्स, अशा अनेकांशी गप्पा मारण्याची संधी मिळाली. आणि तीनशे सत्तर रद्द केल्यानंतर ची तिथली सकारात्मक समाजभावना कळली. दहशतवाद्यांच्या बंदुका आपल्याला भविष्य देऊ शकणार नाहीत. आपला रोजगार आपण मिळवला पाहिजे आणि त्यासाठी पर्यटक इथे यायला हवेत.त्यासाठी भयमुक्त वातावरण असायला हवे, असा एक सार्वत्रिक सूर या निमित्ताने ऐकायला, पहायला आणि अनुभवायला मिळाला.

काल दगड घेऊन उभे असणारे आज हातात केशर विकायला उभे आहेत. काल दहशतवाद्यांची गुलामी करण्यात धन्यता मानणारे आज रिक्षा, मिनीबस घेऊन पर्यटकांना सुहास्य वदनाने सर्वत्र फिरवत आहेत. कालचे घरभेदी म्हणून संशयाच्या फेऱ्यात असलेले, आज आपल्या घरात, लॉजवर, हाऊसबोटीत पर्यटकांना आनंदी ठेवण्यासाठी, खास जेवण बनवून खिलवण्यासाठी धडपडत आहेत.
मंदिरांचा विध्वंस करणाऱ्यांबद्दल अभिमान बाळगणारे, आज अशा स्थळांचा इतिहास सांगताना शरमुन जात आहेत. हे साक्षात अनुभवायला मिळालं.

पर्यटक आले तरच आपण जगू, त्यासाठी आपले संरक्षण करणाऱ्यांना मानाचे स्थान दिले पाहिजे, ही भावना बळावली आहे, हा फार मोठा दिलासा आहे. हे चित्र खरंच खूप सुखावह आहे.

आणि एक गोष्ट मुद्दाम नमूद करायला हवी, ती म्हणजे आपल्यासाठी आधारवड म्हणून खंबीरपणे उभे असणारे सैनिक! बॉर्डर सिक्युरिटी, आर्मी आणि स्थानिक पोलीस यांच्या बरोबर गप्पा मारताना, त्यांच्याबरोबर फोटो काढून घेताना, त्यांचे विचार ऐकताना धन्यता वाटली.

त्यांचे अनुभव, त्यांचे तिथले संघर्षमय परिस्थितीतील जगणे, तिथले धोके, पर्यटक म्हणून येणाऱ्या आणि तिथे असणाऱ्या स्थानिक नागरिकांचे संरक्षण असं खूप काही ऐकायला मिळालं. आपण कल्पना करू शकणार नाही असे अनेक अनुभव त्यांनी सांगितले.
आमच्याशी बोलताना त्यांची दृष्टी सर्वत्र फिरत होती. त्या कर्तव्यात ते चुकत नव्हते.

तिथे महाराष्ट्रातील अनेक सैनिक भेटले.बोलले. आम्ही मराठीत बोलताना ऐकून त्यांनी आपण होऊन परिचय करून घेतला. आणि आमचा ऊर अभिमानाने भरून आला. गुरुद्वारा बघायला गेल्यानंतर तिथल्या एका सैनिकाने प्रचंड आत्मविश्वासाने सांगितले. ” आज तुम्हाला तुमचे संरक्षण करणारे सैनिक सर्वत्र दिसत आहेत, पण आणखी काही वर्षांनी तुम्ही भयमुक्त वातावरणात इथे फिरू शकाल !

ते शब्द दिलासादायक होते. भविष्यातील शुभसंकेत देणारे होते. काश्मीरमधून निघताना या शब्दांनी आम्हाला आश्वस्त केलं. पहाटे पहाटे श्रीनगर सोडताना सर्वत्र सैनिक दिसले. विमानतळावर त्यांचीही उपस्थिती होती. त्यांच्या आधाराने सध्या काश्मीरचे सौंदर्य आणि सौहार्द टिकून आहे याची पुन्हा एकदा जाणीव झाली.

काश्मीरहून निघालो खरा, पण उगीचच वाटत होतं, कानात कुणीतरी हळूच सांगत आहे…

– पुनरागमनायच !

( समाप्त )

– श्रीकृष्ण जोशी, रत्नागिरी
—————————————–
लेखमाला आवडल्यास नावासह सर्वत्र पाठवायला हरकत नाही.