‘साहित्यिक’ ज्ञानेश्वर आणि वाङ्मयीन भाषा–वैविध्य व त्या अनुषंगानें एकाच रचनाकाराच्या भिन्नभिन्न भाषास्वरूपाची , (आणि अन्य क्षेत्रातील सृजनशील व्यक्तीँची) उदाहरणें यांची ओळख करुन देणारे सदर….
विभाग – १
ज्ञानेश्वरांच्या भाषा-वैविध्याबद्दल ऊहापोह करण्यांसाठी, आपण कांहीं प्रश्न मांडून त्यांच्यावर चर्चा करूं या.
- मूळ प्रश्न : ज्ञानेश्वरीतली भाषा आणि इतर समकालीन संतांची भाषा, यांत फरक कां ?
- उपप्रश्न : एकच रचयिता असूनही , ज्ञानेश्वरीची भाषा व हरिपाठाची भाषा यांत फरक कां ?
- वाढवलेला उपप्रश्न : एकच (same) रचयिता असूनही , एकीकडे ज्ञानेश्वरीची भाषा, व दुसरीकडे ज्ञानेश्वर-रचितच हरिपाठ, विराण्या, अभंग, पदें, अशी तुलना करतां, दोन्हीतील भाषेचें ‘रूप’( style, शब्दांचा वापर, प्रतिमांचा वापर , वगैरे ) भिन्न कां ?
कांहीं आनुषंगिक मुद्दे :
- स्पेसिफिकली, ज्ञानेश्वरी आणि हरिपाठाबद्दल अधिक विचार करायचा असल्यास, त्यांचें व त्यांच्याबद्दलचें कांहीं अंशीं तरी वाचन करणें अनिवार्य आहे. (तेव्हां, त्यांच्याविषयी नंतर कधीतरी).
- अमृतानुभवाचें काय ? ( मूळ नांव अनुभवामृत ). आणि चांगदेवपासष्ठी ? ज्ञानेश्वरांबद्दल भाषिक विचार करतांना, या दोहोंच्या भाषेचाही विचार करायला हवा. ( त्यांच्याविषयीसुद्धा नंतर ).
- तसेंच, त्याकाळातील यादव-दरबारातली भाषा, महानुभावीयांची भाषा, भाषेच्या-बेसिक्-स्वरूपात- झालेलें-ट्रान्झिशन् , यांचाही विचार करायला हवा.
- त्याचप्रमाणें, ज्ञानदेवांवर प्रभाव पाडणार्‍या नाथपंथ, हठयोग, एकेश्वरवाद, अद्वैतवाद, द्वैतवाद, भक्तिपंथ, यांच्यातही कांहीं अंशीं तरी जायला हवें —- (आध्यात्मिक दृष्टीने न जमलें तरी, वाङ्मयीन दृष्टीनें).
- ज्ञानेश्वरांच्या भाषेचा विचार करतांना, ज्ञानेश्वरकालीन ‘देशी’ ( म्हणजे, तत्कालीन मराठी ) भाषेचाही basic विचार करायला हवा . त्याबद्दल, नंतर ).
–
- एक मूलभूत प्रश्न उठतो , तो हा की – एकच (सेऽम , same ) व्यक्ती, जसें की ज्ञानेश्वर, आपल्या विविध रचनांमध्ये, भाषेचें भिन्नभिन्न स्वरूप कां वापरतें ?
- याचा विचार भाषिक अंगानें करायचा असल्यामुळे, तूर्तास आपण ज्ञानेश्वरांच्या ‘संत’ या रूपास आध्यात्मिक अंगानें analyse करण्याचा, विश्लेषण करण्याचा , विशेष असा प्रयत्न न करतां, ज्ञानदेव या त्यांच्या ‘साहित्यिक’ रूपाकडे (भूमिकेकडे) बघूं या , आणि पाहूं या कांहीं उत्तर मिळतें कां .
–
- त्या विवेचन-विश्लेषणासाठी, आपण तूर्तास आपला प्रश्न Re-phrase करूं या , वेगळ्या शब्दांमध्ये त्याची मांडणी करूं या –
ज्ञानेश्वरांव्यतिरिक्त असे कोणी साहित्यक , किंवा अन्य क्रिएटिव्ह व्यक्ती , आहेत कां, जे आपल्या साहित्यात , किंवा क्रिएटिव्ह आर्टमध्ये, भिन्न भिन्न रूपें वारपतात ?
- या प्रश्नाच्या उत्तरादाखल ( भिन्नभिन्न रचनाकारांचें — साहित्यिकांचे, व कांहीं अन्य क्षेत्रांमधील ‘क्रिएटिव्ह’ — सृजनशील — व्यक्तींचे ) जेवढे supportive मुद्दे , ( Or, otherwise), मिळतील, तेवढे ज्ञानदेवांच्या भाषेबद्दलचें उत्तर शोधणें सोपें जाईल.
— सुभाष स. नाईक
Subhash S. Naik
M – 9869002126 .
eMail : vistainfin@yahoo.co.in
LATTERATEUR DNYANESHWAR AND LINGUAL-VARIETY – Part – 1
