‘साहित्यिक’ ज्ञानेश्वर आणि वाङ्मयीन भाषा–वैविध्य व त्या अनुषंगानें एकाच रचनाकाराच्या भिन्नभिन्न भाषास्वरूपाची , (आणि अन्य क्षेत्रातील सृजनशील व्यक्तीँची) उदाहरणें यांची ओळख करुन देणारे सदर….
विभाग – ९ :
बालसाहित्य :
–
विभाग – ९ – अ
- कुसुमाग्रज आणि रवीन्द्रनाथ – बालगीतें :
- कुसुमाग्रज यांची तारीफ वि. स. खांडेकर, बा. भ. बोरकर इत्यादी श्रेष्ठ साहित्यकांनी केलेली आहे. त्यांना ज्ञानपीठ पारितोषिकही प्राप्त झालेलें आहे. त्याचें श्रेष्ठत्व वादातीत आहे. कुसुमाग्रजांनी काव्य तर लिहिलेंच, पण इंग्लिश नाटकांची भाषांतरें केली, स्वतंत्र नाटकेंही लिहिली. ‘नटसम्राट’ हें ग्रीक ट्रॅजेडीची आठवण आणून देणारे त्यांचें श्रेष्ठ नाटक. काव्याचें म्हणाल तर, त्यांनी नाट्यगीतें लिहिली ; ‘पृथ़्वीचें प्रेमगीत’ यासारखें आगळी प्रेमभावना दाखवणारे आगळें गीत लिहिलें ; ‘गर्जा जयजयकार क्रांतिचा’ हें स्फूर्तिप्रद गीत लिहिलें, ज्यानें अनेक स्वातंत्र्यसैनिकांना प्रेरणा दिली; ‘वेडात मराठे वीर दौडले सात’ यासारखे शिवशाहीतील एका भावनोत्कट पण दु;खद घटनेची आठवण जागवणारे काव्य लिहिलें ; १९६२ च्या भारत-चीन युद्धाच्या वेळीं, ‘ बर्फाचे तट पेटुनि उठले, सदन शिवाचें कोसळलें । रक्त आपुल्या प्रिय आईचें शुभ्र हिमावर ओघळलें ।’ अशी राष्ट्रभावना चेतवणारी कविता लिहिली, ‘कांही बोलायाचें आहे, पण बोलणार नाहीं’ हिच्यासारखी ग़ज़लही लिहिली.
त्यांच्या ‘कणा’ या कवितेचा एक अंश पहा –
खिशाकडे हात जाताच हंसत हंसत उठला
“पैसे नकोत सर, जरा एकटेपणा वाटला.
मोडून पडला संसार तरी मोडला नाही कणा,
पाठीवरती हात ठेउन, फक्‍त ‘लढ’ म्हणा” !
असे हे कुसुमाग्रज, ‘उठा उठा चिऊताई । सारीकडे उजाडले । डोळे तरी मिटलेले । अजूनही ।‘ असें बालगीतही लिहितात. नंतर त्यांनी बालगीतांचे एक पुस्तकच लिहिलेलें आहे.
- एक मुद्दा : कवितांमधील व्हरायटी ही एक बाब झाली. पण बालगीतांचा वाचक/ पाठक/ ऑडियन्स् वेगळा असतो, बालकें ती गीतें ऐकतातही आणि एकट्यानें किंवा समूहात गातातही. हा विचार करूनच बालगीतें लिहावी लागतात. कुसुमाग्रजांना बालगीतांचें पुस्तक लिहायची काय गरज होती ? पण, पुढल्या पिढीसाठी त्यानी तें केलें. बालगीतांची गरज वेगळी, नाट्यगीतांची गरज वेगळी, अन्य कवितांची वेगळी. अशा वैविध्यावरून, त्यांच्या प्रतिभेची झेप दिसून येते.
- रवीन्द्रनाथ ठाकुर ( टागोर ) –
रवीन्द्रनाथांबद्दल लिहावें तेवढें कमीच. आधी त्यांनी गीतांजली बंगालीत लिहिली, व नंतर तिचें इंग्रजीत भाषांतर केलें. ते ‘नोबेल प्राइझ’ चे मानकरी होते, यावरून त्यांच्या सहित्यिक प्रतिभेची कल्पना यावी. अनेक उत्तमोत्तम कविता, कथा, कादंबर्‍या त्यांनी लिहिल्या ; ‘रवीन्द्र संगीता’सारखा नवीन जॉनर् (genre) सुरू केला ; ‘जन गण मन..’ हें त्यांचें गीत १९४७ नंतर राष्ट्रगीत बनले. शांतिनिकेतनसारखी आगळ्या वातावरणात शिक्षणाचे पाठ देणारी संस्था त्यांनी सुरूं केली. अशा रवीन्द्रनाथांनी अगदी-लहान मुलांसाठी शिशुगीतांचें पुस्तकही लिहिलें आहे. केवढें हें वैविध्य !
पहा त्यांच्या एका शिशुगीताचा अंश –
ताँतेर बाडी
बाँगेर भाषा
…..
खान खाय गान गाय
नॉय रे नॉय रे नॉय ।
बेडकाबद्दलचें हें शिशुगीत आहे. वेळूतील घर, ‘बांग’ देतात तशी भाषा (आहे त्याची). तो खाणें खातो, व ‘नॉय नॉय नॉय’ असें गाणें गातो. बेडकाच्या ‘आँय आँय’ अशा ओरडण्याला किती सुंदरपणे रवीबाबूंनी ‘नॉय नॉय’ असें दाखवलें आहे !
रवीन्दनाथांना काय गरज होती शिशूंसाठी गीतें लिहिण्यांची ? पण, पुढल्या पिढीसाठी आपलें दायित्व म्हणूनच त्यांनी तें केलें, आणि त्या काव्यात त्याच्या प्रतिभेचा एक आगळा आविष्कर दिसून आला.
– सुभाष स. नाईक
Subhash S. Naik
M – 9869002126 .
eMail : vistainfin@yahoo.co.in
– – –
LATTERATEUR DNYANESHWAR AND LINGUAL-VARIETY –Part – 9 – A
