मद्यानंद

नवआंग्ल सालच्या शुभेच्छा देण्याच्या राहून गेल्या त्या आता’ be lated ‘ मध्ये घेऊन टाका . त्या खरेतर एक तारखेसच देणार होतो पण कार्यबाहुल्या मुळे राहून गेले . (डोम्बल्याच ‘ कार्यबाहुल्य’ आळस दुसरं काही नाही – हे आमच्या श्याम्याचं मत आहे . ) एक जानेवारी म्हणजे साडे तीन मोहर्ता पैकी अर्धा मोहर्त .

अहो कसला काय म्हणून विचारता ? ‘तीर्थ ‘ प्राशनाचा ! त्यानंतर दोन दिवसांनी एकाचा ‘दीक्षांत ‘ समारोह ठरला . मोहर्त साधला नाही . पण चांगल्या कामाला सगळेच दिवस शुभ ! त्या गडबडीत आठवडा कसा गेला कळलेच नाही . असो .

तुम्ही म्हणाल हे ‘साडे तीन मोहर्त ‘ आणि ‘दीक्षांत समारोह ‘ काय भानगड आहे ? ‘ तीर्थ ‘ म्हणजे तुम्ही समजत आहेत …… ती दारू, मदिरा, किंवा मद्यच आहे. साडेतीन मोहर्तातला पहिला गटारी अमावस्या , दुसरा शिमगा , तिसरा एकतीस डिसेम्बर आणि अर्धा एक जानेवारी . या मोहर्तावर थोडी का होईना घ्यावी असे ‘पिता मह दत्तू मामा ‘ यांची आज्ञा आहे . तसेच या प्रसंगी एखाद्यास     तरी त्याची ‘दीक्षा ‘ जरूर देऊन हा ‘सम्प्रदाय ‘ वाढवण्यास साहाय्य भूत ठरावे , असेहि त्यांनी प्रतिपादन केले आहे . ‘दीक्षांताचा ‘ विधी पण त्यांनी आपल्या ‘मद्यानंद ‘ ग्रंथात लिहून ठेवला आहे . तो येणे प्रमाणे .

‘ साडेतीन मोहर्ता पैकी एखादा मोहर्त , किंवा शुभ दिवस (चांगल्या कमला सर्व दिवस शुभच असतात !) पाहून इच्छुक नवागतास सूर्यास्ता नंतर एक प्रहरानी एखाद्या मदिरालयात न्यावे . दीक्षा देणाऱ्यास किमान पाच सालाचा मदिरा सेवनाचा अनुभव असावा . त्याने नवागतास आपल्या वामांगी आसनस्थ करावे . त्यानंतर मदिरेची थोरली बाटली , खरावलेल्या काजूचा चखणा ( चखण्यांत अंनत प्रकार असतात , प्रसंगाशी साजेलसा – भुक्कड फुटाणे ,शेंगदाणे हे पेन्शनरी चाखणा वर्ज असतो हे ध्यानात ठेवावे . अहो ते पेन्शनरांना ठीक आहे ,पेन्शन ती किती असणार ? बाटली घेतलीतर चखण्याला पैसे कसे रहाणार ? म्हणून तर फरसाणचा चखणा फुटाण्यावर येत असतो ! ) मागवावा . चांदीच्या चमच्याने मोजून पाच चमचे मदिरा सम प्रमाणात सोड्या सोबत नवागतास एका घोटात घश्या खाली उतरावयास लावावी . त्यानंतर ‘चकणार्थे ‘ दोन काजू भरवावेत . ‘इति दारू दीक्षांत विधी सम्पन्न ‘ करावा . सामिष भोजनोत्तर ‘गुरु (दारू)दक्षणा ‘ म्हणून नवागताने हॉटेलचं बिल द्यावं .

दारू विषयी समाजात अनेक गैर समज हेतू पुरःसर पसरवले आहेत . जसे हि मदिरा अनेकांचे संसार मोडते , अनेकांना आयुष्यातून उठवते , ‘दारू ‘ राष्ट्राला लागलेला ‘कलंक ‘आहे वगैरे वगैरे . मूठभर लोकांनी दारूला नावे ठेवली कि लागले सर्व जण दारूच्या नावाने बोट मोडायला . खरे तर ‘मदिरा साक्षरता ‘ हि काळाची गरज आहे . आणि हे मोलाचे कार्य आमच्या दत्तामामानि ‘मद्यानंद’या ग्रन्थाची रचना करून केले आहे . दत्तामामा कोण ? ते एक उच्य दर्जाचे मद्यसेवक ( गावठी भाषेत बेवडा !) आहेत . ते इतकी पितात कि जाणकार मंडळी त्यांना दारूचे पिंप किंवा ब्यारल म्हणतात , पण कधी त्यांना गटारात किंवा रस्त्यावर लोळताना पाहिलेत का ? शक्यच नाही ! का काय ? ते बसल्या जागीच लुंडकतात ,मग कसले रस्त्यावर जातंय ! अस्तु . आम्हालाही दत्तामामा विषयी अधिक जाणून घेण्याची ओढ आहेच , त्यांच्याशी बातचीत झालावरच ते शक्य आहे . साल एक प्रॉब्लेम आहे . दारू पिल्याशिवाय त्यांना बोलतायेतं नाही ,अन एकदा का पिले कि ते कुणाचंच ऐकत नाहीत !

‘सकारात्मकता -परिवर्तनाचे एक शक्तिशाली शास्त्र ‘ या पुस्तकाचे निकष जेव्हा दत्तामामानी ‘दारू’ला लावले तेव्हा ‘मद्यानंद ‘ची निर्मिती झाली . ‘दारू ‘ तशी दोन प्रकारची एक शोभेची व दुसरी पिण्याची . पहिली शोभा दाखवते तर दुसरी ‘शोभा ‘ करते !असे काही जणांचे मत आहे . लहानपणी आमच्या हातात भुई नळा फुटला तेव्हा पासून आम्ही पुन्हा ‘शोभे’च्या दारूला हात लावला नाही !

हरिश्चंद्र राजाने ज्या प्रमाणे स्वप्नात राज्यावर पाणी सोडले व जागे पाणी स्वप्नातला शब्द पाळला ,त्याच प्रमाणे नशेत दिलेला शब्द खरा करणारे अनेक हरिश्चंद्र आपल्याला ठायी ठायी आढळतील ! आणि म्हणूनच अनेक आर्थिक व्यवहार मदिरेच्या साक्षीने होतात . व्यवसायात याला ‘डील ‘ म्हणतात ! म्हणजे लक्ष्मी जणू मद्याच्या वामांगी असते . हे जर खरे आहे असे गृहीत धरले तर शुभांगी सरस्वती वसते म्हणावे लागेल ! अनके ‘सारस्वतां’ची प्रेरणा त्यांची प्रियसी पेक्ष्या मदिराच असते . ‘हिच्या ‘अराधने शिवाय त्यांच्या कल्पनेला म्हणे धुमरेचं फुटत नाहीत !

दारूचे औषधी उपयोग सांगता सांगता तर प्रत्यक्ष अश्विनीकुमार सुद्धा थकून जातील ! कष्टकऱ्यांच्या थकवा मग तो मानसिक असो व शारीरिक दोन पेग मध्ये दुप्पट जोम येतो (पहिला पेग थकवा घालवण्यासाठी व दुसरा जोमा साठी असावा !) सुख-दुःखात तर दारू सारखा मित्र नाही . (खरे आहे आमचा दत्तामामा दुःखात एकटाच पितो पण आनंदात आपल्या सोबत इतरांना पण पाजतो!)

आता आम्हाला सांगा जी ‘दारू ‘लक्ष्मी ,सरस्वती ,व आरोग्य देते ती वाईट कशी ? ‘दारू मुळे अनेक संसार उध्वस्त होतात .’ हा एक जबरदस्त ,निर्दय आरोप या मदिरेवर केला जातो .

‘विषारी दारूचे बारा बळी ! पन्नास अत्यवस्थ !,
‘खोपडी ‘ने वीस जणांना खाटेवर लोटले !

अशा प्रकारच्या बातम्या या आरोपास बळकटी देतात . पण हि सारी पेपरवाल्या अन मीडियाची हाकाटी हो ! अश्या बातम्या शिवाय यांचे पेपर खपतील काय ? अशी विषारी दारू प्यायला कोणी बोलावणं पाठवलं होत कि काय ? पण नाही फडतूस दारू प्यायची ,घराबाराला बेजार करायच , वर दारुलाच नाव ठेवायचं ,पिणाऱ्या पेक्ष्या पेयालाच बदनाम करायचं ! (बुद्धिभेद बुद्धिभेद म्हणतात तो हाच !) विषारी दारूने शेपन्नास लोक मेल्याने सर्व दारूचं वाईट ठरवणं हास्यास्पद आहे . दारूने अनेक कुटुंब उद्धस्त होत असतील नव्हे होतातच हे सत्य आहे !पण त्याच बरोबर लाखो कुटुंबांची रोजी -रोटी प्रत्यक्ष अप्रत्यक्षपणे ‘दारू ‘वर अवलूंबून आहे याचा कोणी विचार करत नाही हे हृदयद्रावक सत्य आहे !दारू कारखान्यात व हातभट्यावर अनेकांचे (दारूसोबत )घाम गळताहेत . मोठे कारखानदार पैश्याच्या जोरावर हवेते परवाने घेऊन उघड पणे व्यासाय करू शकतात . पण आम्हाला गरीब हातभट्टीवाल्यांची काळजी वाटते . म्हणजे पैशेवाल्या श्रीमंतांच्या पाचोळ्या सारख्या ‘चारोळ्या ‘ प्रकाशित होऊन तो ‘कवी ‘म्हणून मिरवतो आणि गरीब जिनिअस कवीच्या चारोळ्या मात्र ‘पाचोळ्या ‘सारख्या अंधारातच उडून जातात ! (यात अस्मादिक पण आहेत )बिचाऱ्या हातभट्टी वाल्याला चोरून दूर गावाबाहेर, रानावनात भट्टी लावावी लागते ! येथे आम्ही काही उपाय सुचवू इच्छितो .

अनेक लोककलां प्रमाणे ‘दारू गळणे ‘हि सुद्धा एक पारंपरिक कला आहे ! याला सरकारी मान्यता आणि पाठबळ मिळावे . तसेच या कलेला परवान्याच्या जोखडातून मुक्त करून लोकाभिमुख करावे . एकदाका परवान्याची झगझग सपंलीकि (तसे हि या व्यसायातील जिगरबाज लोक त्याला फारशी भीक घालत नाहीत म्हणा ) अनेक तरुण रक्ताचे (आमच्या भाषेत पैल्या धारेचे )निधड्या छातीचे लोक यात उतरतील . चांगल्या प्रतीचा उत्तम माल रास्त किमतीत गिऱ्हाहीकाना मिळेल. नासक्या गुळात नवसागराचं व सडक्या ब्याट्रीच्या सेलचे प्रमाण (यालाच ट्रेंड सिक्रेट म्हणतात ) ज्याचे त्याला ठरवता येईल . सरकारतर्फे या ‘कुटीर उद्योगास ‘मान्यता मिळाली की ,जिल्हा उद्योग केंद्रा मार्फत ‘श्री दारुणकर यांनी दि. १ ते २पर्यंत (दोन्ही दिवस सोडून )या व्यवसायाचे प्रशिक्षण पूर्ण केले आहे .’ ,अश्या प्रमाण पत्रावर बँकांना कर्ज मजूर करावी लागतील. शिवाय बेरोजगारीच्या प्रश्नास काहीशी वाट मोकळी होईल ! दारूच्या उत्पादनात जबर वाढ होईल त्या योगे ‘कर ‘रूपाने सरकारचे ‘कर ‘(हात ) मजबूत होतील . फायदे इथंच संपत नाहीत . या निमित्याने दारूवर निर्भर असणाऱ्या दुय्यम व्यवसायांना, जसे पान सिगारेटच्या टपऱ्या , खारेमुरे वाले ,उकडल्या अंड्याचे गाडे ,फुटाणे वाले , दारुड्याना घरी पोहचवणारे रिक्शा वाले वगैरे , इतकेच नाही तर डॉक्टर , दवाखाने ,वकील ,यानाहि ‘अच्छेदिन ‘ येणारच कि ! अहो’ दोन दिवसात दारू सोडवा ‘ वाले वैदू सुद्धा सन्मयकांचे चकचकीत दुकानात रंगी-बेरंगी फेटे बांधून ऐटीत गल्ल्यावर बसतील !रांगोळ्यांची प्रदर्शने भरवणाऱ्या रिकामटेकड्या ‘सेवा भावी ‘संस्थांना दारुड्याचे पुनर्वसना सारखा विषय गवसून वेळ व पैसे (त्यांचा व आमचा दान केलेला )सत्कारणी लागेल.

केवळ उत्पादन वाढून काय उपयोग ? वितरण व्यवस्तेचे व खपाचे काय ? वाढीव दारू कशी आणि कोणास खपवायची ?(‘खपवणे ‘ या शब्दाचा योग्य अर्थ सुज्ञ वाचक घेतील हि अशा आहे .) खरे तर हे काम सरकारचे आहे . (तशी सर्व कामे सरकारचीच असतात म्हणा . ) तरी एक सुज्ञ , जवाबदार (आणि बेकार – हे शाम्याचे मत -मला मान्य नाही . निषेध .)जेष्ठ नागरिक म्हणूनआम्ही काही मार्ग दर्शन करू इच्छितो . ते येणे प्रमाणे .

१. रेशनकार्डावर रॉकेल प्रमाणे ,इच्छुकास रोज किमान’ नाईंनटी ‘ एम एल ,मराठीत पावशेर , योग्य दर्जाची दारू किफायतशीर भावात मिळावी . यात दोन फायदे आहेत . बेहिशोबी नफ्याला चाप बसेल व लोकांना बिन विषारी , निर्धोक ,’श्रमपरिहार’ द्रव्य सहज मिळेल . शिवाय ‘दारूचे बळी ‘ हे पेपरवाल्यांचे प्रकरण बरेचसे आटोक्यात येईल . आता तर आर्थिक कुवती नुसार विविध रंगांची रेशनकार्ड सरकार देतंय , ज्याच्या त्याच्या पती प्रमाणे मंदिराचे वितरण करता येईल !

२. जेष्ठ’ पिता -श्री’ ना ओळख पत्रावर निम्या किमतीत मद्य देण्याचा कार्यक्रम ,प्रवासी सवलती प्रमाणे राबवण्यास हरकत नसावी .

३ दारूचे व्यसन जबरदस्त असते , यात दुमत असण्याचं कारण नाही . भल्याभल्यांची फ्या -फ्या होते . ओठांची आणि बाटलीची तोंड मिळवणी करता करता नाकी नऊ येतात ! तेव्हा बँकांनी ,एक सामाजिक बांधिलकी म्हणून अश्या ‘पीत ‘ प्रकृतीच्या लोकांची कुवत (पिण्याची नव्हे तर परतफेडीची )पाहून कर्ज पुरवठा करावा !( प्रायोरिटी सेक्टर खाली या साठी ‘सुटेबल ‘ सब टार्गेट बँकांना दिल्यास उत्तमच . ) नेहमी प्रमाणे कितीही काळजीपूर्वक कर्ज दिले तरी ते थकणारच ! कारण घेणाऱ्याची परत फेडीची इच्छाच नसते ! तेव्हा बँकांनी हताश न होता , अशी कर्जे बुडीत खाती टाकून मोकळे व्हावे .! आणि परत नवीन पतपुरवठा ‘नवा भिडू नवे राज्य ‘ या धर्तीवर देत रहावे , हि साखळी ,दारू ,दारुड्या ,किंवा बँक असे पर्यंत चालूच ठेवावी !

४. या वेळे पावेतो संघटित पगारदार वर्ग , महागाई भत्ता , घरभाडे भत्ता ,या प्रमाणे मद्य भत्ता आपल्या पदरी (कि गिलासात ) पडून घेतील याची आम्हास खात्री आहे !

‘दारू पिऊन लोक मारामाऱ्या करतात ‘ हा एक जुना, रापलेला आरोप आहे . जे सत्य आहे ते सत्य आहे . अहो दारू पिऊन लोक काय झिम्मा -फुगडी खेळणार ? गुढगे ,कोपर ,डोकी फुटणारच कि !त्यात नवल ते काय ? या कडे आपल्याला पॉजिटिव्हली पाहायला पाहिजे . अश्या भांडणामुळे लढाऊ वृत्ती वाढीस लागते . मार देण्याची आणि मार खाण्याची क्षमता वाढते . रोजच्या राड्याने शेजारी पाजारी वचकून रहातात . याला आम्ही आमच्या भाषेत ‘वट ‘ म्हणतो ! मारा मारी दरम्यानजे गालिप्रदान होते त्या मुळे मन मोकळे होते ! ताण कमी होतो ! वाईट भावनांना वाट मिळते ! येणे प्रकारे प्रत्यक घटक सशक्त झाला तर ,समाज सशक्त होईल . जेथील समाज सशक्त ते राष्ट्र शक्तिशाली होईल यात शंकाच नाही ! बघताय काय ? सामील व्हा देशास सशक्त आणि सम्पन्न करण्यासाठी ! मग येतंय , एक एक पेग मारू
या !

— सु र कुलकर्णी —

आपल्या प्रतिक्रियांची वाट पहातोय . पुन्हा भेटूच Bye

( माझा हा लेख – रविवारची धमाल जत्रा – या साप्ताहिकात २१ मे २००० मध्ये प्रसिद्ध झाला होता . त्यालाच घासून -पुसून तुमच्या साठी देत आहे . )