मन की बात-हरपत चाललेलं समाजभान

मुंबईच्या लोकल ट्रेनमध्ये हल्ली एक गोष्ट हमखास दिसू लागलीय. ट्रेनमधेच कशाला, कुठेही हेच दृष्य दिसते.. जवळपास प्रत्येकाचे डोळे हातातल्या स्मार्ट मोबाईलच्या स्क्रिनमध्ये खिळलेले आणि कानात इअरफोन कानात गच्च बसवलेले..आपण काय करतोय, कुठे आहोत असं ना स्वत:चं भान ना आजुबाजूचं..! गंभिर गोष्ट म्हणजे ह्याला कोणताही वयोगट अपवाद नाही..

डोळे व कान ही अतिशय महत्वाची ज्ञानेद्रीये आहेत. बाहय जगाचं भान ही ज्ञानेद्रीये आपल्याला करून गेत असतात. आणि तिच अशी घट्ट मिटून घेतली तर कसला समाज अन् कसचं काय..! आपण जे इतरांप्रती, निसर्गाप्रती जे संवेदनाशुन्य कसे होत चाललोत त्याचं हे निदर्शक आहे की त्यामुळेच आपण संवेदनाहीन झालोत?

केवळ मी आणि नंतर माझं एवढाच स्वयंकेंद्रीत व स्वार्थी उद्देश उरलेला आहे..खोट्या, आभासी, व्हर्च्युअल दुनियेत रमताना आपल्या आसपासच्या रसरशीत जिवंत जगाचा आपल्याला साफ विसर पडलाय..आणि म्हणून आपणही त्या व्हर्च्युअल दुनियेतलया एका निर्जीव बाहुली प्रमाणे होत चाललोत..मग अशा व्हर्च्युअल बाहुलीने भरलेल्या समाजाकडून १५ वर्षांच्या अजाण पोरीवर बलात्कार करून तिची निर्घृण हत्या केल्याच्या किंवा कुत्र्याच्या जिवंत पिलांना जाळून मारून त्याचा आनंद घेतल्याच्या किंवा अशा परपिडेत आनंद शोधण्याच्या घटना सातत्याने घडणं अगदी अपेक्षित आहे..कारण निर्जीव बाहुल्याना मन नसतं, भावना नसतात..आभासी दुनियेत रक्त येतं पण दुखत नाही आणि प्रत्यक्षातही तसंच घडत असावं अशी आपल्या त्या आभासी दुनियेशी एकरूप झालेल्या मनाची समजूत झाली असणं शक्य आहे.

बहुतेक सर्वांच्या पाठ कींवा पोटावर असलेली आणि गच्च भरलेली सॅक हा आणखी चिंतेचा विषय..काय त्या बॅगेत घेऊन हिंडतात कोण जाणे..! काही जणांना मी विचारतोही की, बाबा काय एवढं सामान घेऊन फिरतोस म्हणून. तर दाढीच्या सामानापासून ते चादर, कपड्यांच्या जोडीपर्यंत काहीही अशी उत्तरं मिळाली..

मला तर वाटत की ह्या टम्म भरलेल्या सॅकधारींना घरचे लोक बहुदा तंबी देऊनच बाहेर पाठवित असावेत की, बाबा आज काय आमच्या उपयोगाचं काही मिळालं नाही तर घरी यायची गरज नाही आणि म्हणून ते असे सॅकेत रोजचं गरजेचं सामान घेऊन फिरत असावेत. आणि खरोखरंच तसं असेल तर आधिच विभक्त झालेली कुटूंब व्यवस्था आणखी विभक्त होण्याच्या दिशेने वेगाने जातेय असं म्हणायला हरकत नाही. बहुदा एकटंच राहायची पद्धत येणार आपल्याकडे..

ट्रेनच्या प्रवासात तर हे सॅकधारी इतरांना प्रचंड तापदायक ठरतात..सुरूवातीस म्हटल्याप्रमाणे डोळे मोबाईलमधे व कानात इअरफोनच्या बोळ्यांनी गच्च मिटलेले, पाठीवर वा पोटावर गच्च भरलेली सॅक आपल्या पुढे अथवा मागे उभं राहीलेल्यांना त्रास देतेय याचं भानच नसतं ह्यांना..बरं, सांगायची सोय नाही. पहीलं म्हणजे, कान बंद असल्याने आपण काय सांगतोय हे त्यांना ऐकूच जात नाही. मग त्रासलेला चेहेरा करून, नाईलाजाने कामातला इअरफोन काढून उर्मटपणे, ‘तो क्या हुना?’ असं विचारणार..दादागिरी करणार..आपण गप्प बसायचं कारण त्यांची मेजाॅरीटी असते. लोकशाहीचं हे एक तत्व मात्र हे लोक मनापासून पाळत असतात..मग समाजापासून तुटलेल्या किंवा समाजाचं काहीच देणं-घेणं न उरलेल्या माणसांची मेजाॅरीटी वाढलीय असं समजायचं का?

-नितीन साळुंखे