ज्येष्ठ गायक पं. राजाभाऊ कोगजे

ग्वाल्हेर घराण्याचे ज्येष्ठ गायक पं. राजाभाऊ कोगजे यांचा जन्म दि. २५ फेब्रुवारी १९२६ रोजी पुणे येथे झाला.

पं.अनंत केशव उर्फ राजाभाऊ कोगजे हे ग्वाल्हेर घराण्याचे ज्येष्ठ गायक होते. त्यांचे आईवडील दोघेही संगीतप्रेमी होते. वडील संगीत नाटकात काम करायचे. राजाभाऊंनी आपल्या वडिलांकडून संगीताचे सुरुवातीचे प्रशिक्षण घेतले. वयाच्या ६ व्या वर्षी त्यांना शास्त्रीय संगीताचे धडे घेण्यासाठी जबलपूरचे पं. गोविंदराव मुलतापीकर (विष्णू दिगंबर पलुस्कर यांचे शिष्य). यांच्याकडे पाठवण्यात आले. राजाभाऊ आपल्या लहान वयातल्या कामगिरीमुळे बाल गायक म्हणून प्रसिद्ध झाले. ते गायना बरोबरच हार्मोनियम, इसराज आणि व्हायोलिन वाजवण्यास शिकले होते. त्या काळी त्यांनी अलाहाबाद विद्यापीठाच्या शास्त्रीय संगीताच्या स्पर्धा केवळ गायनाच्या नव्हे तर हार्मोनियम, इसराज आणि व्हायोलिनसाठीही जिंकल्या होत्या. १९३९ मध्ये पं. मुलतापीकर यांनी राजाभाऊंना पं. ग्वाल्हेर घराण्याच्या गायकीचे पुढील प्रशिक्षण घेण्यासाठी विनायकबुवा पटवर्धन पुणे येथे पाठवले. या काळात त्यांनी संगीत अलंकार आणि संगीत प्रवीण परीक्षाही उत्तीर्ण केली. मीराशी बुवा आणि शंकरराव व्यास हे त्यांचे परीक्षक होते. या परीक्षा उत्तीर्ण झाल्यानंतर त्यांची पुण्यातील पहिली मैफिल सरदार आबासाहेब मुजुमदार यांनी आयोजित केली होती. नंतर, त्याच्या गुरूंच्या परवानगीने, राजाभाऊ बनारस येथे रसूलनबाईंकडून सेमी शास्त्रीय संगीत शिकण्यासाठी गेले. त्या मुळे रसूलनबाईंकडे शिकलेले राजाभाऊ कोगजे बनारस घराण्याची अस्सल ठुमरी पण गात असत. गायना शिवाय राजाभाऊ यांचे तबला आणि पाखवाजचे प्रशिक्षण जबलपूरचे गोविंदराव बर्णनपूरकर यांच्या कडून चालू होते.

त्याच्या या लयकारी वरील प्रभुत्व कमांडची मुळे या प्रशिक्षणात आहेत. सागर येथे असताना राजाभाऊ सैनिकी बँडला प्रशिक्षण देत असत व त्यांच्या परेडसाठी बरीच गाणी तयार करत असत. त्यांनी शास्त्रीय संगीताचे प्राध्यापक म्हणून नागपूरच्या मॉरिस कॉलेज मध्ये नोकरी केली. १९८४ मध्ये ते संगीत विभागाचे प्रमुख म्हणून मॉरिस कॉलेज मधून निवृत्त झाले.या नोकरीच्या आधी त्यांनी नागपूर आकाशवाणी काम केले होते.

उल्हास कशाळकर, अजय पोहनकर, आशा खाडिलकर आणि इतर कलाकारांचे ते गुरू होत. नागपूर महानगरपालिकेने नागपूरच्या गोकुळ पेठेमध्ये रहात असलेल्या रस्त्यास त्यांचे नाव दिले आहे. राजाभाऊ कोगजे यांचे निधन २६ एप्रिल १९९३ रोजी झाले.

भूषण कोगजे

संजीव वेलणकर पुणे.
९४२२३०१७३३