पद्य आणि मृत्युविचार : भाग-४/११

जपानी काव्य :

जपानीमध्ये अनेक काव्यप्रकार आहेत, जसें की हायकू, तांका, रेंकु वगैरे. त्यातील हायकू हा प्रकार जगप्रसिद्ध झालेला आहे. हायकूमध्ये सहसा निसर्ग-चित्रण आढळते. पण हल्ली इतर विषयांवरही हायकू लिहिले जातात.

मृत्यूचा उल्लेख असलेली ही कांहीं उदाहरणें  (भाषांतरित)  –

All the time I pray to Buddha

I keep on

killing mosquitoes

– Kaboyashi Issa (मध्ययुगीन कवी)

My life, –

How much more of it remains ?

The night is brief.

–   Masaoka Shiki

–

I kill an ant.

I realize my three children

are watching.

–  Kato Shusan

–

…. but only agony, and that has ending

And the worst friend and enemy is Death.

–

आधुनिक जपानी संस्कृतीवर निश्चितच ‘हिरोशिमा-नागासाकी’चा परिणाम झाला असणारच, आणि तो काव्यात उमटलेला असणारच. त्यामुळे, हल्लीच्या जपानी काव्यात  मृत्यूचा उल्लेख येणें अटळ आहे. जपानीत मृत्यूकाव्याला ‘जिसेई’ ( Jisei ) म्हणतात, व अशा काव्याच्या बर्‍याच anthologies जपानीत आहेत.

‘हिरोशिमाच्या कविता’ या संग्रहातील कांहीं कविता पाहूं या. ( मूळ कवी : लोगे संकिची . भाषांतर : निरंजन उजगरे व हिरेआकी झरीदा ) –

६ ऑगस्ट १९४५ च्या

…. गहिर्‍या दिवसाच्या अंधारात

माणसानं ईश्वराचा

जाळून वध केला.

आजच्या रात्रीं

हिरोशिमाची आग

माणसाच्या बिछान्यावर उतरली.

–

ज्वाळांचा ऋतू

दगडमातीचा खच आणि पांढर्‍या हाडकांमुळं

हिरोशिमाची उंची तीन फुटांनी वाढलीय् .

 

मृत : दोन लाख सत्तेचाळीस हजार

हरवलेले :  चौदा हजार

घायाळ : अडतीस हजार

अणुस्फोट म्युझियम मध्ये

जळालेले दगड

वितळलेली कौलं

आणि काचेच्या वाकड्यातिकड्या बाहुल्या

प्रदर्शित केल्या जातायत् .

 

हिरोशिमाच्या कविता एवढ्या प्रत्ययकारी आहेत की शब्दाशब्दाला मृत्यू डोळ्यांपुढे थैमान घालतो.

*

फारसी काव्य :

उर्दू काव्य हें मुख्यत्वें फारसी काव्याच्या आधारवर उभें आहे. फारसीतील ( व उर्दूमधील ) प्रेमविचारात ‘इश्क़े हक़ीक़ी’ म्हणजे  ‘ईश्वरप्रेम’ हा भाग येतो ; आणि त्यामुळे फारसी ( व उर्दूत ) मृत्यूचा उल्लेखही असतो.

फारसीतील उमर खय्यामच्या दोन रुबायांचें हें इंग्रजी भाषांतर  पहा –

That even my buried ashes such a snare
Of vintage shall fling up into the air
As not a True-believer passing by
But shall be overtaken unaware.

–

Ah, make the most of what we yet may spend

Before we too unto the Dust descend

Dust into Dust, and under Dust to lie

Sans Wine, sans Song, sans Singer, and  – sans End !

• (Translation by E. Fritgerald)

–

फारसी कवी निझामी याच्या कांहीं पंक्तींचें हें भाषांतर पहा –

Many, like me, are sleeping in the grave

And, no one remembers that all must sleep there too.

–

तसेंच, फारसीत (व उर्दूतही) काव्यातील प्रतिमेचा (उदा. मद्य ) वरवरचा अर्थ एक असूं शकतो व आंत लपलेला अर्थ भिन्न असूं शकतो. त्यामुळे, अनेकदा अशा काव्यात वापरलेली प्रतिमा, लक्ष्यार्थानें  मृत्यूबद्दलची असूं शकते. सूफी संतांच्या कवितेसुद्धां  हें दिसून येतें.

*

— सुभाष स. नाईक

Subhash S. Naik