‘पिंपळ्या’ ! एक लघुकथा

‘जिंदगीमे क्या खाना तो -दम -खाना , और क्या करना तो -आराम -करना ‘ हे नागूचे लाडके तत्व . कामाचा प्रचंड कंटाळा . खाऊन झोपणे . झोपेतून उठून पुन्हा खाणे . याच साठी तो जन्माला होता ! तो म्हणजे साक्षात आळस ! पण यालाही एक कारण होते .

नागूच्या घराण्याचा मूळ पुरुष खूप कर्तबगार होता . त्याच्या शौर्यावर खुश होऊन कोण्या तरी राजाने त्याला पाच गावे ईनाम दिली होती . त्या मूळ पुरुषाने इतकी कर्तबगारी दाखवली कि सगळा ‘कर्तबगारीचा ‘ कोटा एकाच फटक्यात संपवून टाकला ! मग नाईलाजाने नन्तरच्या पिढ्यानी ‘बसून खाल्ले ‘ . ते हि काही पिढ्या चालून गेले . नव्या पिढ्या अधिक हुशार निपजल्या , त्यांनी ‘विकून खायला ‘ सुरवात केली ! नागूच्या वडिलांनी नागूच्या  ‘रोटी ,कपड्या ‘साठी पाच एकरचा तुकडा आणि ‘मकान ‘ म्हणून एक दुमजली वाडा  राखून ठेवला होता .’  पाच गावे ते ओसाड पाच एकर ! ‘ हि प्रगती अनोखी होती !  इतक्या पिढ्यांचा आळस नागूच्या जीन्स मध्ये उतरलेले होता . मग तो कसला कामधंदा  करतोय ?तरी मागच्या आळीतली वनमाला त्याच्यावर जीव टाकायची . ‘नाग्या  शेती कर . आपण लग्न करू ! सुखात राहू ! म्हणायची  ‘. तिच्या या प्रस्तावाला ‘बघू कस काय जमतंय ते !’ म्हणून  तरुण नाग्या टाळायचा .
०००
गावाच्या दक्षिण बाजूला एक छोटासा डोंगर ,डोंगर कसला एक मोठे पठार होते . लोक त्याला ‘मेरूपर्वत ! ‘ म्हणायचे . या मेरू पर्वताच्या मागच्या बाजूला, पायथ्याशी कसली तरी काळ्या डोम दगडाची उग्र मूर्ती एका कातळाला टेकून ठेवलेली होती . हे ठिकाण ‘वेताळाच ठाण ‘ म्हणून प्रसिद्ध (!) होते . नाग्या फावल्या वेळात येथ असलेल्या पिंपळाच्या झाड  खाली बिड्या पीत बसायचा . आत्ता हि तो असाच निवांत उतरत्या उन्हात पिंपळा खाली बसला होता . आळशी लोकात एक अद्भुत क्रिएटीव्हीटी असते . हे लोक कायम शॉर्ट कट शोधात असतात आणि तो त्यांना बरेचदा मिळतोही ! नाग्यात  पण ‘शॉर्ट कट ‘ इंस्टींगट होता . त्याचा प्रॉब्लेम होता बिन कष्टाचे दोनवेळच्या जेवणाची सोय . ती वनमाला पण करू शकत होती पण, ‘काय तरी कामधंदा कर ‘  हि अट त्याला  कशी पेलणार ? पोपटवाला , नंदीबैल , पत्रिका , खड्याच्या अंगठ्या ,गंडे -दोरे , देवाला नवस- सायास सगळे करून झालं . ‘बिन हातपाय हलवता , पैसा ‘ कोणीच काही  देईना ! आता देवच देईना तर, काय भुताला मागावं ? या विचारापाशी गणोबा थबकले . हातातली बिडी गाळून पडली . समोरच तर वेताळाच ठाण आहे . ‘वेताळ ‘ म्हणजे भुतांचा राजा ! त्यालाच साकडं घातलं तर ?. तो ताड्कन उठला अन वेताळाच्या मूर्ती समोर जाऊन बसला . मेणचट दगडी दिव्यात अंगठ्या एव्हड्या जाडीची वात तेवत होती . तिची काजळी नाग्याने कपाळाला लावली . आजचा मुहूर्तपण झकास होता . शनी अमोश्या ! नाग्याने डोळे झाकले . आणि वेताळाची प्रार्थना मनातल्या मनात सुरु केली .
“हे , समग्र भुतांच्या नरेशा ! वेताळा ! हे ,सर्व प्रेतम्याच्या अधिपती ! वेताळबाबा ! माझ्या कामाचा कंटाळा काही आपल्या पासून लपून राहिलेला नाही . तेव्हा काहीही कष्ट न करता खाण्या -पिण्यासाठी , कपड्या -लत्या साठी मला पैसा  मिळत राहील किंवा कोणीतरी मला कमवून देईल असा वर द्या ! ”
” नागोबा , तुझ्या स्तुतीने मी प्रसन्न झालोय ! पण गधड्या ,’ वर ‘ देव देतात !वेताळ नाही ” वेताळाने नाग्याच्या मनाशी संधान बांधले .!
“मग माझी समस्या कशी सुटणार ?”
“माझे ऐक  , शेतीचा तुकडा कसायला घे . त्या वनमाले बरोबर लग्न कर . सुखी होशील ! त्या पोरीच्या पायात लक्ष्मी आहे ! माझ्या नादी लागू नकोस ! ”
” मला नाय करायची ती पावसा पाण्याची शेती ! ते काय नाही ! तुम्हीच माझी सोय करा !” प्रसन्न झालेल्या वेताळाची पाठ नाग्या सोडायला तयार नव्हता .
” ठीक ! मला डायरेकट वर देता येत नाही ! एखाद भूत तुझ्या मदतीला पाठवीन !  पण परिणाची जवाबदारी तुझी राहील ! “वेताळाने शब्द देऊन सम्पर्क तोडून टाकला . नाग्याने डोळे उघडले . रात्र झाली होती . दगडी दिवा विझला होता . नाग्या घरी जाऊन झोपला .
०००
वेताळाच्या गोष्टीला दोन चार दिवस उलटून गेले होते ,आणि नाग्या ‘मनाचा खेळ ‘ समजून ते विसरूनही गेला होता . सकाळी उठून नाग्या वाड्यासमोरच्या  वसरीवर दाताला मिश्री लावत बसला होता . तेव्हड्यात कुठूनतरी  येऊन एक काळ कुत्र त्यांचा समोरच्या पायरीवर ताठ बसलं . योगासन शिकवणारा दाडीवालाबाबा जसा ‘विरासनात ‘ बसतो तस !
“मी ‘ पिंपळ्या ‘!   मी एक भूत आहे ! वेताळाने तुझ्या  साठी पैसे कमवायला मला डेप्युटेशनवर पाठवले आहे ! “ते कुत्र बोलूलागलं ! बापरे , म्हणजे वेताळबाबान आपला शब्द खरा केला तर ?
“च्याआयला, मग दोन दिवस कुठं होतास ?”नाग्याने विचारले .
“एक तर शिवी द्यायची नाही ! वापस जाईल ! दुसरं ,’ कुठं होतास काय ? ‘ रिलिव्हर भुताला चार्ज दिल्या शिवाय माझी सुटका कशी होणार?! ते उशिरा आलं . तू जॉईन करून घेणार नसशील तर जातो परत ! ”
या भुताला पण राग येतो तर ! हे सरकारी भूत दिलाय , त्यांचीच कारकुनी भाषा बोलतंय !
“आर ,असं नको करुस ! तो वेताळबाबा कसा बसा पावलाय ! तू आपलं काम सुरु कर . ”
“काम सुरु कर ? हे तुमचं जग माणसाचं ! इथं माणूस झाल्या शिवाय मला पैसे कशें कमावता येणार ?मला एक देह द्या !मग पैसे कमवायचं बघू ! ”
“ऑ ! हे काय भलतंच ! अन पैशे कमवायला देह कशाला ?  चार दोन किलो सोन ,मोती ,पोवळे आण ! ”
” एक तर’ पैशे कमवायचे ‘ हे कलम आहे ! ते हि पोटा पुरते  ! सोन ,मोती ,हिरे नाही ! अन सोन ,हिरे ,मोती कशे आणणार ?त्याला हात पाय पाहिजेतच कि ”
“मला पत्ता  सांग मी आणतो ! ”
“डोकं आहे का ? हिमालयात सोन आहे ,आफ्रिकेत हिरे , समुद्राच्या तळाला मोती ! कस आणणार तु ?अन समजा आणलंच तर ,ते तू विकणार पैसे करणार  ! तू असा बिनकामाचा .  उद्या  सरकारनं सोर्स ऑफ इन्कम विचारल्यावर काय सांगणार  ?अजून आधारकार्डाचा पत्या नाही ,आणि  म्हणं चार किलो  सोन पाहिजे ! ”
“बापरे ! हे माझ्या लक्षातच आलं नाही !
“पैसा कमवायला जेजे लागत तेते तुझ्याकडून घेईन !आहे का कबूल ?”
” हे आणि आता काय नवं ? किती अटी घालणार आहेस ? ”
“हा , हे असच असत !तुमच्या साठी पैसा कमवायचा तर साधन तुमचीच लागतील कि ? पोळेवाली बाई लाटण घरून आणत नाही , पोळपाट लाटण तुमचं असत, तसेच हे हि ! ”
” सगळं कबूल ! फक्त ते ‘देहाचं ‘ तुझी तू मॅनेज कर ! ”
हे भूत माझं घेऊन घेऊन काय घेणार ? वाड्यात थैमान घालील . घालू देत . भांडी कुंडी रात्री बेरात्री वाजविला , वाजवू दे . शेतात भुताटकी सुरु करेल . करुदेत . असा विचार नाग्याच्या मनात येऊन गेला .
“आता कस .सगळं कायदेशीर झाला ! आत्ता पासून तु माझा  मालक आणि मी तुमचा लिमिटेड नौकर ! ”
“लिमिटेड  नौकर ? हि काय नवी भानगड ! ”
“भानगड काही नाही . तुला  पैसा दिला कि माझी बांधिलकी संपली ! मग इतर वेळा मी कुठे जातो ?काय करतो ?याच्याशी तुला  काही देणं घेणं असणार नाही ! ”
“बास आता ! पळ ! तो काय ,तो  ‘देह ‘ तो मिळवं आणि कामाला लाग ! नमनालाच घडाभर रक्त आटवलं !”नाग्या वैतागला होता .
“ठीक ! बघतो कुठं मुडदा पडलाय का ते ! चांगला ताजा पाहून घ्यावा लागेल ! जून , वातड काय कामाचा ?”
तोंड खंगलायला आणलेल्या लोटक्यातल्यापाण्यासकट नाग्याने लोटा फेकून मारला, तस तो काळा ‘पिंपळ्या ‘ पळून गेला .
०००
अचानक एके दिवशी  नाग्याचे दार वाजले . दारात जीन पॅन्ट , भडक हिरव्या  रंगाचा टी शर्ट घातलेला उंचा पुरा तरुण उभा होता . त्याच्या हातात ट्रॅव्हल बॅग आणि डोळ्यावर गॉगल होता .
” कोण पाहिजे ?”नाग्याने आश्चर्याने विचारले .
“कोण नाही ! मी ‘पिंपळ्या ‘ ! तुझा लिमिटेड नौकर ! नवी बॉडी घेऊन आलोय ! अचानक मेल हे कार्ट ! मुजोर अन बदफैली होत ,पण देह एकदम टणाटण ! मेड इन पंजाब ! ”
नाग्या तोंडात बोट घालून पहातच राहिला . हे भूत ? कोण विश्वास ठेवणार ? तोवर पिंपळ्या घरात घुसला .
“आता मी येथेच रहाणार . वरच्या मजल्यावर ! तू रहा खाली . तुला पायऱ्या चढायचा त्रासही होणार नाही . ”
तो तरातरा वर निघून गेला .
०००
दुसरे दिवशी पिंपळ्या पैसे आणणार म्हणून  नाग्या वाटच पहात होता . पिंपळ्याने मोजून साडे सदोतीस रुपये नाग्याच्या पुढ्यात टाकले !
” हे काय ? इतकेच  ?”नाग्याने विचाले .
” सरकारच्या मते एका जीवाला इतकेच  पैसे लागतात  ! ”
“करार कुणाशी झालाय ?माझ्याशी कि सरकारशी ! मला हवे तेव्हडे पैसे दे ! ”
“किती हवेत तुला ?”पिंपळ्याने विचारले .
” मला महिना पाच हजार , नाहीतर दहा हज्जार दे ,नको पन्नास हज्जार दे ! “नाग्याने त्याला माहित असलेला मोठ्ठा आकडा सांगितला .
“पन्नास हजार महिन्याला बस ! ”
“आता तरी बस ! ज्यादा लागले तर  सांगीन !”
“तस नाय जमायचं ! आत्ताच सांग !”
“मग एक लाख दे साल ! रोज लखपती होईल !”
“ठीक पुढल्या महिन्या पासून तुझ्या बँक खात्यात लाख भर रुपये दर महा जमा होत रहातील !”
पिंपळ्या निघून गेला .
०००
येणार जाणार ‘पाहुणा ‘ कोण म्हणून नाग्याला विचारू लागला .
“चुलत भाऊ आहे . ”
“पर तुमचं कुणी असलं असं वाटत नाही ! तेचि उंची ,रंग ,वागणं वेगळंच दिसतंय ! ”
“असणारच ना ! काय आमचा एक चुलता लहानपणीची एका पंजाब्यांच्या वंटीत दत्तक गेलता . ! त्याचा हा पोरगा आहे !” नाग्याने दडपून सांगून टाकले . वनमालेने पण एकदा विचारले होते ! दिवसे दिवस ‘पिंगळ्या’ची कर्तबगारी बसल्याजागी नाग्याला ऐकू येऊ लागली . आज काय शेतात बोर घेतला . शेतात ‘ग्रीन हाऊस ‘ची तयारी  सुरु झाली . काय तर बांधकाम चालु झालाय . आज जाऊ उद्या जाऊ करत नाग्याला काही जमेना . पिंपळ्याला विचारले तर ‘तू फक्त महिना लाखाचा धनी , बाकी  तुझा काही संबंध नाही ! ‘हे ऐकवायचा !
०००
ठरल्या प्रमाणे पैसे खात्यात जमा होत होते . दिवसेन दिवस ते वाढतच होते ! नाग्याला काहीच कष्ट पडत नव्हते .
तरी तो उदासच होता ! का ?
त्याच काय झालं कि एक दिवस सकाळी नाग्याला अंथरुणातून अगदीच उठावेना . अंग मोडून आलं होत . हाता -पायाला गोळे आले होते.  गुडघे आखडले होते ! तेव्हड्यात धाड -धाड जिना उतरत वनमाला वरच्या मजल्यावरून अली आणि बाहेर पळून गेली ! नाग्या बेचैन झाला !वनमाला अन पिंपळ्या ? तो कसाबसा उठून बसला . कमरेतून चमक निघाली . तसाच कमरेत वाकून तो जुन्या बिल्लोरी आरशा समोर उभा राहिला . त्याने आरशात पहिले आणि —-आणि त्याच्या पायाखालची जमीन हादरली ! कसाबसा तोल सावरून त्याने पुन्हा आरशात पहिले . तीनतीनदा पाहून खात्री करून घेतली . हो ते आरशातले प्रतिबिंब एका जख्खड म्हाताऱ्याचं होते ! आणि ते त्याचेच होते ! हि त्या हलकट भुताची करणी होती !
“पिंपळ्या !”तो कसा बसा  ओरडला .
माडीवरून पिंपळ्या सावकाश खाली उतरला .
“तू मला हे काय केलंस ? “रागाने नाग्याने विचारले .
“त्याच काय मी आणलेल्या  देहच आयुष्य संपलेलं होत . म्हणूनच तर मला तो मिळाला होता ! सुरवातीला काही दिवस तुझ्याच  आयुष्याचे घेतले होते ! आता कुठं रोज थोडे थोडे दिवस घायचे म्हणून आज मी तुझ्या वयाची फक्त पस्तीस वर्ष घेतलीत !साहजिकच तू पासष्टीत आलास !”थंड गार आवाजात पिंपळ्या म्हणाला . नाग्याच्या अंगावर सरसरून काटा आला .
“पण हे असलं काही ठरलं नव्हतं ? हरामखोरा , तू माझं सगळं तारुण्याचं घेऊन टाकलास !”
“ठरलं कस नव्हतं ? मला जे हवं ते घेईन ,हि अट तू कबूल केली होतीस !आणि तसाही  तुला तारुण्याचा काय उपयोग होता ? ते ज्या साठी असत , त्यालाच तू तिलांजली दिलीस ! तारुण्यात धमक असते ती वापरून ‘श्रीमंती ‘ ,  सन्मान कमवायचा असतो . या काळात श्रमाला ,कष्टाला प्रतिष्ठा मिळत असते . इतरांना मदत करण्यासाठी तारुण्य झिजवायचं असते !अन तुला स्वतः साठी सुद्धा जागच हलायचा नाही ! तुला बसून खायचं आहे ! असं बसून खाणाऱ्याजवळ तारुण्य टिकत नसत ! आता तुला सांगतो ,मी तुझा तो ‘पूर्वज ‘आहे ,ज्याने आपल्या कर्तबगारीवर पाच गाव ईनाम मिळवली होती ! तुम्ही माझे वंशज नालायक निघालात ! आज तुझ्याकडे खूप पैसे आहेत . जिवंत राहशील तोवर ते मिळतच राहतील ! पण त्याचा उपभोग घेता येणार नाही ! माणसान  ‘श्रीमंत ‘ जगावं ,तू — तू ‘श्रीमंत ‘ मरणार ! मी आता परतलोय या माझ्या घराण्याला माझ्या कर्तबगारीने पुन्हा प्रतिष्ठा मिळवून देणार ! मी आणि वनमाला लवकरच लग्न करणार आहोत ,आणि शेतात बांधलेल्या फार्म हाऊस वर राहायला जाणार आहोत ! तू बस या वाड्यात पैसे मोजत ! एकटाच ! भुतासारखा ! मी भूत असून राहीन माणसा सारखा ! ”
०००
पिंपळ्या निघून गेला .
महिन्याला एक लाख रुपये मिळताहेत .
पण नाग्या मोजतोय ते पैसे नाही , तर  दिवस !
हताश पणे मरणाची वाट पहातोय !

— सु र कुलकर्णी ,

आपल्या प्रतिक्रियांची वाट पहातोय . पुन्हा भेटूच . Bye !