श्रीमद्भगवद्गीता मराठीत श्लोकबद्ध – अध्याय बारावा – भक्तियोग

अथ श्रीमद्भगवद्गीतासु उपनिषत्सु
ब्रह्मविद्यायां योगशास्त्रे श्रीकृष्णार्जुनसंवादे
भक्तियोगो नाम द्वादशोऽध्यायः ॥

इथे सुरू होतो श्रीमद्भगवद्गीतेच्या उपनिषदातील
ब्रह्मविद्यायोगशास्त्रामधील कृष्णार्जुनसंवादापैकी
भक्तियोग नावाचा बारावा अध्याय

---

अर्जुन उवाच ।
एवं सततयुक्ता ये भक्तास्त्वां पर्युपासते ।
ये चाप्यक्षरमव्यक्तं तेषां के योगवित्तमाः ॥ १

अर्जुन म्हणाला‚
“तुमची भक्ती सदैव करिती ते योगी, अथवा
अव्यक्ताक्षर ब्रह्मा पुजती ते योगी, केशवा?
या दोन्हीतिल श्रेष्ठ कोण ते मजसी सांगावे
योगाचा परिपूर्ण ज्ञानी कोणा मानावे?” १

श्रीभगवानुवाच ।
मय्यावेश्य मनो ये मां नित्ययुक्ता उपासते ।
श्रद्धया परयोपेताः ते मे युक्ततमा मताः ॥ २

श्री भगवान म्हणाले‚
“माझ्या ठायी राहुनी मजला श्रध्देने भजतो
अशा कर्मयोग्या मी, पार्था, श्रेष्ठ योगि मानतो २

ये त्वक्षरमनिर्देश्यमव्यक्तं पर्युपासते ।
सर्वत्रगमचिन्त्यञ्च कूटस्थमचलन्ध्रुवम् ॥ ३

तरि, दर्शविता येइ न ऐशा अव्यक्ता भजती,
मूलभूत अन अचिंत्य अक्षर ब्रह्माला पुजती, ३

सन्नियम्येन्द्रियग्रामं सर्वत्र समबुद्धयः ।
ते प्राप्नुवन्ति मामेव सर्वभूतहिते रताः ॥ ४

इंद्रियनियमन करूनी जे समबुध्दि ठेवतात
असे भक्त ब्रह्माचेही मज येउन मिळतात ४

क्लेशोऽधिकतरस्तेषामव्यक्तासक्तचेतसाम् ।
अव्यक्ता हि गतिर्दुःखं देहवद्भिरवाप्यते ॥ ५

मन ज्यांचे रमलेले असते अव्यक्ताठायी
देहधारींना त्या उपासना होइ कष्टदायी ५

ये तु सर्वाणि कर्माणि मयि संन्यस्य मत्पराः ।
अनन्येनैव योगेन मां ध्यायन्त उपासते ॥ ६

अर्पण करती अपुलि सारी कर्मे मजलागी
अन् मज भजती अनन्यभावे असे कर्मयोगी ६

तेषामहं समुद्धर्ता मृत्युसंसारसागरात् ।
भवामि नचिरात्पार्थ मय्यावेशितचेतसाम् ॥ ७

पार्था, त्याना मजठायी मी स्थान खचित देतो
विलंबाविना मर्त्यलोक मी त्यांचा सोडवितो ७

मय्येव मन आधत्स्व मयि बुद्धिं निवेशय ।
निवसिष्यसि मय्येव अत ऊर्ध्वं न संशयः ॥ ८

सुस्थिर माझ्या ठायि चित्त तू ठेवी, धनंजय,
अंती येउन मिळशिल मजला यात नसे संशय ८

अथ चित्तं समाधातुं न शक्नोषि मयि स्थिरम् ।
अभ्यासयोगेन ततो मामिच्छाप्तुं धनञ्जय ॥ ९

आणि जरी असमर्थ ठेवण्या मजमधि स्थिर चित्त
उमेद धरुनी फिरुन यत्न कर करण्या मज प्राप्त ९

अभ्यासेऽप्यसमर्थोऽसि मत्कर्मपरमो भव ।
मदर्थमपि कर्माणि कुर्वन्सिद्धिमवाप्स्यसि ॥ १०

वारंवार प्रयत्नांतीही अपयशि जर होशी
माझ्यासाठी कर्मे करूनी सिध्दि प्राप्त करशी १०

अथैतदप्यशक्तोऽसि कर्तुं मद्योगमाश्रितः ।
सर्वकर्मफलत्यागं ततः कुरु यतात्मवान् ॥ ११

अन् हे सारे करण्यातहि तू असशिल असमर्थ
तर कर कर्मे त्यजुनि फलाशा स्थिरचित् बनण्यार्थ ११

श्रेयो हि ज्ञानमभ्यासाज्ज्ञानाद्ध्यानं विशिष्यते ।
ध्यानात्कर्मफलत्यागस्त्यागाच्छान्तिरनन्तरम् ॥ १२

यत्नापेक्षा ज्ञान श्रेष्ठ अन् ज्ञानाहुनि ध्यान
ध्यानाहुनही फलत्याग जो शांत करिल तव मन १२

अद्वेष्टा सर्वभूतानां मैत्रः करुण एव च ।
निर्ममो निरहङ्कारः समदुःखसुखः क्षमी ॥ १३

द्वेषमुक्तसा मित्र, कृपाळू , सर्वां समान मानी
ममत्वबुध्दीविरहित संतत, निरहंकारी, ज्ञानी १३

सन्तुष्टः सततं योगी यतात्मा दृढनिश्चयः ।
मय्यर्पितमनोबुद्धिर्यो मद्भक्तः स मे प्रियः ॥ १४

सुखदु:खांप्रत निर्विकार जो दृढनिश्र्चयि, संयमी
असा भक्त जो नत मजसि त्यावर करि प्रीती मी १४

यस्मान्नोद्विजते लोको लोकान्नोद्विजते च यः ।
हर्षामर्षभयोद्वेगैर्मुक्तो यः स च मे प्रियः ॥ १५

ज्या न टाळिती लोक आणि जो टाळि न लोकांना
हर्ष, क्रोध, भय, खेदापासुनि अलिप्त धरि भावना
असा भक्त जो कर्मफलाशामुक्त बनुनि राही
त्या माझ्या भक्तावर माझी प्रीति जडुनि राही १५

अनपेक्षः शुचिर्दक्ष उदासीनो गतव्यथः ।
सर्वारम्भपरित्यागी यो मद्भक्तः स मे प्रियः ॥ १६

शुध्द, कुशल, निरपेक्ष, उदासिन सुख अन् दु:खामधी
फलदायक कर्मे त्यागी तो मम प्रियभक्तांमधी १६

यो न हृष्यति न द्वेष्टि न शोचति न काङ्क्षति ।
शुभाशुभपरित्यागी भक्तिमान्यः स मे प्रियः ॥ १७

हर्ष, खेद वा द्वेष, शोक अन् आकांक्षा टाळतो
शुभाशुभापलिकडे पाहतो तो मज आवडतो १७

समः शत्रौ च मित्रे च तथा मानापमानयोः ।
शीतोष्णसुखदुःखेषु समः सङ्गविवर्जितः ॥ १८

शत्रु–मित्र, अवमान-मान, अन् शीत–उष्ण, सुख–दुख
दोन्हींमधि समभाव राखुनी राही नि:संग १८

तुल्यनिन्दास्तुतिर्मौनी सन्तुष्टो येन केनचित् ।
अनिकेतः स्थिरमतिर्भक्तिमान्मे प्रियो नरः ॥ १९

स्तुति-निंदा सम मानी, मौनी, शांत, तुष्ट सतत
अनिकेत, स्थिरचित्त, भक्त मम प्रिय मज अत्यंत १९

ये तु धर्म्यामृतमिदं यथोक्तं पर्युपासते ।
श्रद्दधाना मत्परमा भक्तास्तेऽतीव मे प्रियाः ॥ २०

हा जो मी सांगितला, पार्था, अमृतमय धर्म
श्रध्देने आचरिति भक्त ते होती मज प्रियतम.” २०

इति श्रीमद्भगवद्गीतासु उपनिषत्सु
ब्रह्मविद्यायां योगशास्त्रे श्रीकृष्णार्जुनसंवादे
भक्तियोगो नाम द्वादशोऽध्यायः ॥

अशा प्रकारे येथे श्रीमद्भगवद्गीतेच्या उपनिषदातील
ब्रह्मविद्यायोगशास्त्रामधील कृष्णार्जुनसंवादापैकी
भक्तियोग नावाचा बारावा अध्याय पूर्ण झाला

— मुकुंद कर्णिक