स्वतःला बदला

भगवान म्हणतात, ‘लाइफ इज रिलेशनशिप’ माणूस, माणसाचं जीवन म्हणजे केवळ नातेसंबंधांचा गोतावळा आहे. नातं… मग ते आई, वडील, भाऊ, बहीण, पती, पत्नी असं असू देत किंवा मित्र, सहकारी, स्पर्धक, टीकाकार, अगदी शत्रूसुद्धा! ही सारी नातीच. नात्यांचा असा विचार केला तर आयुष्य म्हणजे केवळ नातीच, हे पटू लागतं. भगवान म्हणतात, ‘‘नातेसंबंधात सुरळीतपणा येणं, त्यातले अडसर दूर होणं यातूनच यशाचा, आनंदाचा आणि जीवनमुक्त अवस्थेचा मार्ग सापडू शकतो. अगदी साधा, सरळ विचार केला तरी वर वर्णन केलेल्या संबंधांमध्ये सगळंच काही सुरळीत नसतं. एकमेकांचे स्वभाव, त्यांचे अनुभव, केलेली मदत किवा विरोध यातून अडथळ्यांची मालिका सुरू होते. एखाद्याबद्दल असूया तर एखाद्याबद्दल ममत्व अशा भावना प्रकटू लागतात. तो त्या वेळी माझ्याशी असं वागला, असं म्हणत आपलं वागणंही मग त्याच दिशेनं होऊ लागतं. भगवान म्हणतात, ‘‘माणूस विज्ञानाच्या तत्त्वासारखाच आहे. क्रिया आणि प्रतिक्रिया ही एकमेकांसारखीच असते. त्यामुळंच एखाद्या माणसाचं वागणंही आपल्याच वर्तणुकीचा आरसा असू शकतो. तो वाईट आहे; कारण मी चांगला नाही अन् तो खूप दयाळू आहे म्हणजेच मीही सहिष्णू आहे. इतकं साधं सोपं असं हे तत्त्वज्ञान आहे. त्यामुळंच जीवन सुखी व्हायचं असेल, आनंदी व्हायचं असेल तर आपण सुखी-आनंदी व्हायला हवं. आनंदी माणूस कोणालाच दुःख, वेदना कधी देऊ शकेल? अनेक वेळा होतं काय, की आपण इतरांनी बदलायला हवं असा आग्रह धरून बसतो. मग त्यानं कसं वागावं हेही आपणच ठरवून टाकतो अन् तसं झालं नाही की आपण दुःखी होतो. त्यातून दिलं जातं ते केवळ दुःखच! आणि मग सुरू होते ती दुःख, तणावाची मालिका. हे वर्तुळ कसं भेदायचं? संबंध सुरळीत कसे करायचे? भगवान म्हणतात, ‘‘जो जसा आहे, तसाच त्याचा स्वीकार करा. एकदा त्याचं तसं असणं हे वास्तव आहे.

— किशोर कुलकर्णी