इजिप्त

इजिप्त (आंतरराष्ट्रीय उच्चारानुरूप अक्षर पद्धती: ˈiː.dʒɪpt; इजिप्शियन: केमेत (Kemet); कॉप्टिक: Ⲭⲏⲙⲓ (कीमि); अरबी/हिंदी: مصر‎ (मिस्र); इजिप्शियन अरबी: Máṣr (मास्र); हिब्रू: מִצְרַיִם (मित्झ्रायिम); ग्रीक: Χημία (खेमिया)); अधिकृत नाव इजिप्तचे अरब गणराज्य हा उत्तर आफ्रिकेतील प्रजासत्ताक देश आहे. या देशाचा बहुतेक भाग आफ्रिकेमध्ये असून केवळ सिनाई द्वीपकल्प हा सुवेझ कालव्याच्या पूर्वेकडील भाग आशियामध्ये आहे. यामुळे इजिप्त हा देश मध्यपूर्वेशी संबंधित मानला जातो.

इजिप्तचे क्षेत्रफळ अंदाजे १०,२०,००० चौरस किलोमीटर आहे. लोकसंख्येच्या दृष्टीने इजिप्त हा जगात पंधराव्या क्रमांकाचा देश आहे. इजिप्तच्या ७.७ कोटी लोकसंख्येपैकी (२००५चा अंदाज) बहुतेक लोक नाईल नदीच्या जवळ राहतात. या भागातच शेतीयोग्य जमीन आहे. इजिप्तचा इतर बराच प्रदेश हा सहारा वाळवंटाचा भाग आहे. या भागात फार कमी लोक राहतात. आजकालच्या इजिप्तमधील बहुसंख्य लोक शहरी असून ते अरब लोकसंख्याबहुल अश्या कैरो व अलेक्झांड्रिया, इजिप्त या शहरांजवळ राहतात. इजिप्त हा देश त्याच्या प्राचीन संस्कृतीकरिता प्रसिद्ध आहे. गीझा येथील पिरॅमिड, कर्णाकचे मंदिर, राजांची दरी यासारखी जगातील प्रसिद्ध आश्चर्ये इजिप्तमध्ये आहेत. आजचा इजिप्त हा अरब व मध्यपूर्व भागाचे महत्त्वाचे राजकीय व सांस्कृतिक केंद्र समजला जातो.

इजिप्तच्या जनजीवनाला भारतीय संस्कृतीचा परिचय हा पश्चिम आशिया आणि युरोपच्या आधी झाला. सुमारे साडेपाच हजार वर्षांपूर्वी स्थलांतर करणा-या भारतीयांनी नील नदीच्या खो-यात इजिप्तमध्ये आपल्या वसाहती स्थापन केल्या.स्थानिक जन -जातीनी त्यांना स्वीकारले. सुमारे दोनशे वर्षांच्या काळात भारतीय उपनिवेशांचे स्थित्यंतर दोन राज्यांमध्ये झाले. इजिप्तमध्ये मेंफिस ही समृद्ध राज्याची राजधानी होती .नागदेवी या राज्याची संरक्षक देवता होती.लाल रंग हा राज्याचा प्रतीकरूप वर्ण होता.राजा लाल रंगाचा मुकुट धारण करी. यांच्या राजचिह्नावर ‘पपायरस’ वनस्पतीची शाखा होती.दक्षिण इजिप्तमध्ये नगरराज्ये संघटीत झाली.आबायदोस हे यांची राजधानी होती.गृध्रदेवी नरब्ब्त ही यांची संरक्षक देवता तर पांढरा हा त्यांचा प्रतीकरूप रंग होता. यांच्या राजचिह्नावर ‘लिली’ची शाखा होती.

इजिप्तचे १९ व २० व्या राजवंशातील राजे स्वत:ला ‘रामसेस’ असे म्हणवून घेत. त्यांच्यापैकी द्वितीय राम हा राजा इ.स. १३१५ मध्ये जन्माला आला. ६७ वर्षे त्याने राज्य केले.त्याने नुबियात सोन्याच्या खाणींचा शोध लावून राजकोष समृद्ध केला.याने अनेक मंदिरेही बांधली. आशियातील राज्य जिंकून साम्राज्य विस्तार केला. इ.स. पूर्व पाचव्या शतकापर्यंत इजिप्तची ही संस्कृती टिकली. नंतर ग्रीक,रोमन राजांनी त्यावर वर्चस्व गाजवले. त्यानंतर मुस्लीम आक्रमक येथे आले आणि त्यांनी येथील प्रजेला इस्लामची दीक्षा दिली.

इजिप्तच्या पश्चिम सीमेवर लिबिया, दक्षिण सीमेवर सुदान, तसेच ईशान्य सीमेवर इस्राइल आणि गाझा पट्टी हे प्रदेश येतात. इजिप्तच्या उत्तरेस भूमध्य समुद्र तर पूर्वेस लाल समुद्र येतात.

लोकसंख्येनुसार इजिप्त हा मध्यपूर्वेतील देशांपैकी सर्वांत मोठा आणि आफ्रिकेत तिसर्‍या क्रमांकाचा देश आहे. लोकसंख्या मुख्यत्वे नाईल नदीच्या काठाने त्यातही कैरो आणि अलेक्झांड्रिया, इजिप्त तसेच सुवेझ कालव्यानजिकच्या परिसरातच प्रामुख्याने केंद्रित झाली आहे. मोठी शहरे आणि ग्रामीण भागातील फेलाही (शेतकरी) यांच्यात लोकवस्ती विभागलेली आहे. लोकसंख्येच्या ९१ टक्के असलेला इजिप्शीयन वंश हा इजिप्तमधील सर्वांत मोठा वंश आहे. त्याशिवाय अबाज, तुर्क, ग्रीक आणि बदायूं अरब जमातींचे पूर्वेकडील वाळवंटात वास्तव्य आहे.

‘रा’ ही इजिप्तची सूर्यदेवता होती.सूर्यदेवाच्या अनेक पशुमुखी मूर्ती प्राप्त झाल्या आहेत. इजिप्तमध्ये गाय पवित्र मानली गेली होती. इझीस ही देवी गायीची प्रतीकरूप देवी होती.सर्व नगरातून तिची मंदिरे होती.नील (नाईल) नदी ही इजिप्तची गंगा मानली जात होती.निलोस देवी हे तिचे रूप. या नदीच्या पाण्याचा देवतांना अभिषेक केला जात असे. इजिप्तचा ब्रह्मा किंवा परमपिताही होता. त्याला ‘पिता’ म्हणत. प्रत्येक गावाची एक ग्रामदेवता होती.पौराणिक परंपरेनुसार ‘थोथ’ या देवतेने इजिप्तच्या ज्ञानाचा पाया घातला.[२]

आता ९0 टक्के लोक इस्लाम धर्मीय आहेत. अल्पसंख्यकांमध्ये ख्रिश्चनांचे प्रमाण सर्वाधिक आहे.

इजिप्तच्या संस्कृतीला सहा हजार वर्षांचा लिखित इतिहास आहे. इजिप्तची संस्कृती ही जगातील सर्वांत प्राचीन लोकसंस्कृतीपैकी एक आहे आणि हजारो वर्षे इजिप्तने गुंतागुंतीची तरीही स्थिर अशी संस्कृती जोपासली आहे जिचा प्रभाव, त्यानंतरच्या युरोप, मध्यपूर्व आणि आफ्रिकन संस्कृतींवर दिसून येतो. इजिप्तची राजधानी कैरो हे आफ्रिकेतील सर्वांत मोठे शहर आहे. शिक्षण, संस्कृती आणि व्यापाराचे कित्येक शतकांपासून ते केंद्र आहे. आफ्रिका आणि अरब जगतातील नोबेल विजेत्यांमध्ये इजिप्शीयन नागरिकांची संख्या सर्वाधिक आहे. अरब संस्कृतीत नव्या प्रवाहांची सुरूवात इजिप्तपासूनच झाली आहे आणि इजिप्तमधील साहित्य, संगीत, चित्रपट आणि दूरचित्रवाणीचा प्रभाव अरब संस्कृतीवर मोठ्या प्रमाणात आहे

कृषी, पेट्रोलियम उत्पादनांची निर्यात आणि पर्यटन हे इजिप्तमधील काही प्रमुख व्यवसाय होत. इजिप्तचे सुमारे तीस लाखाहून अधिक रहिवासी सौदी अरेबिया, इराणचा आखात आणि युरोपमध्ये कामाला आहेत. वेगाने वाढणारी लोकसंख्या, मर्यादित शेतीयोग्य जमीन आणि नाईल नदीवरचे अत्यधिक अवलंबित्व यामुळे इजिप्तच्या साधनसंपत्तीवर मोठा ताण येतो. १९७९ पासुन अमेरिकेची आर्थिक मदत इजिप्तला मिळत आली आहे.

अलिकडच्या काळात कोळसा, तेल आणि नैसर्गिक वायु साठ्यांवर आधारित उर्जा बाजारपेठ इजिप्तने विकसित केली आहे. पिरॅमिड्स साठी प्रसिद्ध असलेल्या इजिप्तकडे पर्यटन आणि सुवेझ कालव्यांमधून होत असलेल्या जहाज वाहतुकीद्वारेही महसूल गोळा होतो.

राजधानी व सर्वात मोठे शहर : कैरो
अधिकृत भाषा : अरबी
स्वातंत्र्य दिवस : फेब्रुवारी २८, १९२२
राष्ट्रीय चलन : इजिप्शियन पाऊंड(EGP)

( Source : Wikipedia )