तिवाडी, चंदाबाई

संत एकनाथांनी समाजमनाची नस ओळखली आणि भारुडांच्या माध्यमातून समाजातील अपप्रवृत्तींवर हल्लाबोल केला. नाथांच्या याच सामाजिक प्रबोधनाचा वारसा सांगत चंदाबाई तिवाडी या लोककलावंत सध्या महाराष्ट्रभर भ्रमंती करत आहेत. भारुडाच्या माध्यमातून समाजातील दुष्प्रवृत्तींवर कडाडून हल्ला चढवत आहेत. मात्र हे करताना भारुडाचा पारंपरिक बाज त्यांनी सोडलेला नाही. किंबहुना नाथांच्या सोंगी भारुडाचा नेटका वापर करत, त्या समाजमनाला रिझवत आणि समजावतही आहेत. त्यांच्या या कार्याची दखल म्हणूनच त्यांना संगीत नाटक अकादमीचा पुरस्कार जाहीर झाला आहे. सोंगी भारुडाची परंपरा थेट नाथांपासूनची. भारुडातल्या र्वण्यविषयाचं सोंग घ्यायचं आणि रंगभूमीवर यायचं. या सोंगातूनच भारूड सादर करणार्‍या कलावंताने प्रेक्षकांचं अर्ध मन जिंकून घेतलेलं असतं. मात्र रसिकाला पूर्णपणे जिंकायचं असेल तर, सोंगाबरोबरच भारुडाचं गायन, संपादनी (म्हणजे विषयाचं आकलन होण्यासाठी केलं जाणारं विवेचन) यातून कलावंताला आपलं कसब पणाला लावावं लागतं. चंदाबाई या सार्‍या पातळीवर यशस्वी होतात. कारण त्या पारंपरिक भारूड सोंग आणून नुस्तं गात नाहीत, तर आवाजाचे चढउतार, नृत्य आणि प्रभावी विवेचनातून त्या संपूर्ण कार्यक्रमभर रसिकाला बांधून ठेवतात. मुख्य म्हणजे केवळ पारंपरिक आध्यात्मिक भारूडच त्या सादर करत नाहीत. बदलत्या काळानुसार पर्यावरणापासून ते स्त्री-भ्रूणहत्येपर्यंत आणि व्यसनमुक्तीपासून ते हुंडाबंदीपर्यंतचे विषय त्यांनी आपल्या भारुडातून प्रभावीपणे सादर केलेले आहेत. गेली जवळजवळ पस्तीसेक वर्षं त्या आपल्या ताफ्यासह भारुड सादर करत आहेत. मूळच्या पंढरपूरच्या असल्यामुळे वारीत सादर होणारं भारुड पाहूनच त्यांना भारूड सादर करण्याची प्रेरणा मिळाली. मात्र भारूड आवडल्यावर त्यांनी एकनाथांनी रुजवल ल्या या कलाप्रकाराचा रीतसर अभ्यास केला. नाथांचा त्यामागचा उद्देश काय होता तो तपासला आणि पूर्ण अभ्यासाअंतीच त्या प्रकट झाल्या. सुरूवातीला एक महिला भारूड काय सादर करणार, म्हणून काहींनी शंका-कुशंका व्यक्त केल्या. पण चंदाबाईंचं सादरीकरणच एवढं तगडं होतं की, त्यांना कुणी नाकारूच शकलं नाही. खरं तर चंदाबाईंची लोकप्रियता सिद्ध करण्यासाठी कुठल्याही पुरस्काराची गरज नव्हती. कारण आजवर त्यांना अनेक मानाचे पुरस्कार मिळालेले आहेत. तसंच त्यांनी अनेक छोट्यामोठ्या व्यासपीठावर आपली कला सादर केली आहे. अलीकडेच त्यांना राष्ट्रपतीभवनात प्रतिभाताई पाटील यांच्यासमोरही आपली कला पेश करण्याची संधी मिळाली होती. संगीत नाटक अकादमी पुरस्काराने त्यांच्या कलेवर शासकीय मोहोर उमटली एवढंच!