अभियंता : इमारतीचा शिल्पकार

आपल्या सुंदर व सशक्त कल्पनेतून ऑर्किटेक्ट कागदावर इमारतीचे नकाशे, आराखडे बनवत असतो; व माझीच इमारत लक्षवेधी ठरविण्यासाठी सतत प्रयत्न करीत असतो. त्या कल्पनेला सत्यात उतरविण्याचे काम अभियंता करीत असतो. तोच त्या इमारतीचा खरा दिग्दर्शक असतो.

इमारतीच्या निर्मितीच्या कामांमध्ये जर का कोणावर जास्त जबाबदारी असतें तर तो म्हणजे ‘साइट इंजिनीअर्स’, ‘प्रकल्प अभियंते’ यांच्यावर. त्यांच्या बरोबरीने काम करणारे त्यांचे सुपरवायझर्स, शिकाऊ इंजिनीअर्स ते महत्त्वाच्या पदावर काम करणारे सर्वच अभियंते हे इमारतीचे भवितव्य घडवीत असतात.

इमारतीच्या प्रकल्प अभियंत्यांना आर्किटेक्ट, डिझायनर्स, पासिंग इंजिनीअर्स ते मूळ मालकापर्यंत सर्वांच्याच सल्ल्याने काम करावे लागते. या सर्वांशिवाय तो आपल्या मर्जीने काहीही करू शकत नाही. पण प्रत्येकाशी संवाद साधताना, सर्वांचाच ताळमेल बसविताना, सर्वांना एकत्र जमविण्याची व त्यांच्याकडून प्लॅन मिळविण्यासाठी व प्रत्येक कामासाठी ना-हरकत मिळविण्यासाठी तारेवरची कसरत करून इमारतीचे काम व कामाची प्रगती करून दाखवावी लागते, नाहीतर इमारतीचा निर्माता असलेला ‘बिल्डर’ हा कोणत्याही सबबी ऐकण्याच्या मनस्थितीत नसतो. कारण त्याने काढलेल्या कर्जाच्या व्याजाचे मीटर हे सतत घोड्यासारखे धावत असते व त्याचीच त्याला जास्त भीती वाटत असते.

पण प्रत्यक्ष इमारतीचे काम करणे किंवा ठेकेदारांकडून काम करून घेणे हीसुद्धा खूप मोठी बाब असते. कारण इमारतीच्या प्रत्येक कामांचा तो एकमेव ज्वलंत व जिवंत साक्षीदार असतो. प्रत्येक कामाची नीट माहिती त्यांनाच असते. तसेच प्रत्येक काम नियमानुसार, आराखड्यानुसार नकाशाप्रमाणे होत असल्याची काळजी घेणे व इमारतीसाठी लागणाऱ्या सर्वच साहित्यांची मागणी व पुरवठा यांच्यातसुद्धा समन्वय साधावा लागतो. अशा अभियंत्यांच्या कामाचा व्याप व सततचा दबाव असल्याने त्यांच्या कुटुंबावरसुद्धा परिणाम होत असल्याने त्यांच्यासाठी वेळेची कमतरता ही नेहमीचीच बाब असते.

शारीरिक मेहनतीप्रमाणेच व कामगारांच्या परिश्रमांवर ऊन, पाऊस व हिवाळा यांचा प्रत्यक्ष परिणाम होतच असतो. दररोज इमारतीच्या कामांची पाहणी करण्यासाठी व चेकिंगची कामे करण्यासाठी सर्व जिने चढून जाण्याशिवाय दुसरा पर्याय तर नसतोच. फारच थोड्या ठिकाणी सर्व्हिस लिफ्टची सोय असते. इमारतीसाठी लागणाऱ्या इतर कामांची व अभियंत्यांची कामे यावर एक नजर टाकू या.

→ इमारतीच्या सर्वच प्लॅन, आराखडे, नकाशे स्पेसिफिकेशन्स व द्यावयाच्या अॅमिनिटीजचा नीट अभ्यास करणे. प्लॅनमध्ये काही चुका किंवा त्रुटी असल्यास त्याबाबत संबंधित आर्किटेक्ट व डिझायनर्स यांच्याकडून दुरुस्ती करून लगेचच कामाला सुरुवात करणे.

→ जमिनीची चाचणी (Soil Testing) करून व पाण्याचे नमुने तपासून त्यांचे अहवाल आरसीसी डिझायनरला पाठविणे की, जेणेकरून त्यांना Soil-Bearing Capacity चा उपयोग इमारतीच्या पाया (Foundation) चा प्रकार ठरविण्यास उपयोगी होईल.

→ पायाच्या कामाच्या वेळी संबंधित प्रत्येकांना बोलावून होत असलेल्या कामाची माहिती देणे व त्यांच्या भेटीच्या व मार्गदर्शनाच्या नोंदी नेहमी ठेवणे.

→ बांधकाम साहित्याच्या मालाचा दर्जा नेहमी तपासणे.

→ प्लॅनप्रमाणे प्रत्येक काम कॉन्ट्रॅक्टरकडून करून घेणे व त्याबाबतच्या सूचना व कामाची गुणवत्ता यावर सतत लक्ष देणे.

→ काँक्रीटिंग (Concreting) चा दर्जा सतत सांभाळणे तसेच Water-Cement Ratio, मिक्स डिझाइन (Mix Design), सीमेंट प्रपॉर्शन (cement-propor-tion),casting and curing वर सतत लक्ष देणे.

→ कॉलम चेकिंग, स्लॅब बीम स्टील, स्लॅब शटरिंग (Shuttering), स्टील बांधणी व त्याची चेकिंग त्याबरोबर इमारतीचे इलिवेशन (Elevation), संबंधितांकडून पाहणी व तपासणी करून घेऊन स्लॅब भरणे.

→ दैनंदिन कामाचा अहवाल दररोज लिहिणे व मटेरिअल कन्झमशन रिपोर्ट तयार करणे.

→ इमारतीच्या संदर्भातील प्रत्येक मीटिंगला उपस्थित राहून कामाच्या बाबतीतल्या अडचणी संबंधितांना सांगून त्यांच्या निर्णयांची अंमलबजावणी करणे.

→ कॉन्ट्रॅक्टरचे बिल व मेजरमेंट (Measurement) ची कामे करून त्यांच्या पेमेंटची काळजी घेणे, जेणेकरून कामामध्ये अडथळा न येऊ देणे.

→ इमारतीत येणाऱ्या दुसऱ्या एजन्सी उदा. लिफ्ट, फायर फायटिंग, महानगर गॅस, टेलिफोन, इंटरकॉम, एसटीपी (मलनिःसारण प्रक्रिया केंद्र), फेब्रिकेशन व इतरांकडून कामे करून घेणे. त्यांच्या काही अडचणी असल्यास सोडविणे.

→ लिफ्ट (मटेरियलची), मिक्सर, व्हायब्रेटर्स, नीडल्स, क्रेन, डिझेल जनरेटर, रेडीमिक्स प्लान्ट (Ready-mix-Plant), बोरिंग पंप इ.ची देखभाल करणे, लक्ष देणे.

→कॉन्ट्रॅक्टरकडे असलेल्या इंजिनीअरनी लेबर पेमेन्टकडेसुद्धा लक्ष द्यावे लागते.

→ Cube Testing, Mix Design, Steel Testing वेळच्या वेळी करून प्रयोगशाळेत नमुने तपासणीसाठी पाठवून त्यांचा दर्जा व गुणवत्ता प्रमाणपत्रे व्यवस्थित सांभाळून ठेवणे, जेणेकरून त्यावरून इमारतीत वापरलेल्या साहित्यांचा दर्जा स्पष्ट होऊ शकतो.

→ सरतेशेवटी प्रत्येक फ्लॅटवर लक्ष केंद्रित करून त्यात असणाऱ्या त्रुटी दूर करून त्याचा ताबा देऊन ग्राहकाला संतुष्ट करणे, अशी जबाबदारीसुद्धा पार पाडावी लागते.

वरीलप्रमाणे आपली कामे करून आपल्या कंपनीसाठी चांगल्या प्रेझेन्टेशनची तयारी या अभियंत्यांना नेहमीच ठेवावी लागते. दुसऱ्यांच्या घराच्या स्वप्नांची पूर्तता करणारा, स्वप्न साकारणारा अभियंता हाच इमारतीचा खरा शिल्पकार आहे, या मुळीच शंका नसावी!

– सुधीर मुकणे