कानविंदे कुटुंब मूळचे सिंधुदुर्ग जिल्ह्यातील आजऱ्याचे. दुसऱ्या महायुद्धकाळात मुंबईत कामे मिळत नव्हती म्हणून जे. जे. स्कूल ऑफ आर्टस्मेधून आर्किटेक्ट झालेले अच्युत पुरुषोत्तम कानविंदे दिल्लीत व्यवसायासाठी आले आणि काही वर्षे सीएसआयआरमध्ये आर्किटेक्ट म्हणून नोकरी केल्यानंतर त्यांनी आपले सहकारी शौकत राय यांच्यासोबत १९५५ साली व्यवसाय सुरू केला. दिल्लीचे हृदयस्थान अशा कॅनॉट प्लेसमध्ये कार्यालय थाटून अच्युत कानविंदे यांनी वयाच्या ८६ व्या वर्षापर्यंत काम केले. कानविंदे, राय अँड चौधरी देशभर शैक्षणिक आणि सरकारी संस्थांच्या परिसरांचे डिझाईन आणि बांधकाम करते.
१९६० च्या दशकात आयआयटी कानपूरच्या परिसराची उभारणी हा या कंपनीचा पहिला मोठा प्रकल्प. श्रीनगरमधील विधानसभेची इमारत, उच्च न्यायालय, पुण्यातील नॅशनल इन्स्टिट्यूट ऑफ बँक मॅनेजमेंट, नॅशनल इन्शुरन्स अकादमी, आयआयटी कानपूर परिसरात संशोधन प्रयोगशाळा, दिल्ली विद्यापीठ, अलीगढ विद्यापीठ, राहुरी कृषी विद्यापीठ, आयआयआयटी जबलपूर, नवी मुंबईत न्हावा-शेवा बंदराशेजारी अडीच लाख लोकसंख्येची द्रोणागिरी वसाहत, दिल्लीतील सेंट्रल बिझनेस डिस्ट्रीक्ट, दिल्ली, बंगळुरूतील एनसीबीएसचा परिसर, दिल्ली, अहमदाबादचे हरिवल्लभदास हाऊस, कानपूर आयआयटी आणि वाचनालय, दिल्लीचे नॅशनल सायन्स सेंटर, नेहरू सायन्स सेंटर, स्विस ट्रेड मिशन, मेहसाण्याची नॅशनल डेअरी बोर्डाची इमारत, बांगला देशातील ढाक्याची नॅशनल लायब्ररी, राष्ट्रीय राजधानी परिसर आणि गुजरातमधील अत्याधुनिक दूध डेअरी यांचे डिझाईन आणि बांधकाम असे असंख्य प्रकल्प त्यांच्या कंपनीने नावारुपाला आणले आहेत. आज कानविंदे, राय अँड चौधरी या कंपनीची सूत्रे त्यांचे पुत्र संजय कानविंदे यांच्याकडे आहेत. त्यांना कमानकलाकार असे म्हणले जात असे.
१९७९ साली अच्युत पुरुषोत्तम कानविंदे इंडियन इन्स्टिट्यूट ऑफ आर्किटेक्टचे अध्यक्ष होते. २००६ साली त्यांना मलेशियन सरकारने मरणोत्तर पुरस्कार दिला तर भारत सरकारने पद्मश्री पुरस्कार दिला होता. अच्युत पुरुषोत्तम कानविंदे यांचे २८ डिसेंबर २००२ रोजी निधन झाले.
संजीव वेलणकर पुणे.
९४२२३०१७३३
संदर्भ. इंटरनेट
