टिप्पणी – (१)

बातमी : ‘कोळी कुटुंबांचा आतां गिरगांव चौपाटीला ‘रामराम’ ?
संदर्भ : लोकसत्ता, मुंबई आवृत्ती , ‘मुंबई’ पुरवणी , दि. २८.०६.१६.

ज्या कोळी कुटुंबांनी लोकमान्य टिळकांच्या स्मारकासाठी जागा दिली होती, त्यांनाच आतां गिरगांव चौपाटी सोडण्याची वेळ आलेली आहे. कोणत्याही सुविधा उपलब्ध न करतां सरकारी यंत्रणांनी या कोळ्यांची हकालपट्टी करण्याची तयारी चालवली आहे.

पिढ्या बदलल्या की विचार बदलूं शकतात, नव्या पिढीला जुन्या संबंधांची जाण असतेंच असें नाहीं, आणि असलीच तर, पर्वा असतेच असें नाहीं. इतिहासात याची अनेक उदाहरणें दिसून येतात.

एक उदाहरण पाहूं या . ओरंगझेबाच्या मृत्यूनंतर मुघल राजपुत्रानें शाहूला कैदेतून सोडलें. तो महाराष्ट्रात आला व त्याचा, राजारामाची पत्नी ताराबाई हिच्याशी संघर्ष सुरूं झाला. धनाजी जाधव, त्याचा कारभारी बाळाजी विश्वनाथ वगैरे मंडळी शाहूच्या पक्षात गेली. शाहू छत्रपती झाला. तरीही सरखेल कान्होजी आंग्रे ताराबाईच्या पक्षात होता. बाळाजी विश्वनाथ यानें कान्होजीचें मन वळवलें व त्याला शाहूच्या पक्षात आणले. यानंतर बाळाजी विश्वनाथ व कान्होजी आंग्रे यांच्यात फार चांगले संबंध राहिले. पुढे बाजीराव (पहिला) यानेंही जंजिरा मोहिमेच्या वेळीं आंग्र्यांची मदत घेतली होती. बाजीरावाच्या मृत्यूनंतर त्याचा पुत्र नानासाहेब हा पेशवा झाला. त्याला सर्व मराठी सत्ता स्वत:च्या हातात हवी होती. (त्या गोष्टीच्या कारणांची व योग्यायोग्यतेची चर्चा येथें अभिप्रेत नाहीं ). नानासाहेबानें तुळाजी आंग्रे याला पकडून तहहयात कैदेत डांबले, व कैदेतच तुळाजीचा मृत्यू झाला. केवळ चाळीसएक वर्षांमध्ये आणि २ पिढ्यांतच, विचारांमध्ये एवढा अमूलाग्र बदल घडून आला. खरें तर, बालाजी विश्वनाथाला पेशवेपद मिळाले, त्याला अप्रत्यक्षपणें कान्होजी जबाबदार होता. कारण, जेव्हां शाहूनें बाळाजीला कान्होजीशी लढायला सागितलें, त्या वेळी बाळाजीनें पेशवेपद मागून घेतलें, आणि नंतर कान्होजी शाहूच्या पक्षाला मिळाल्यावर बाळाजीचा दबदबा वाढला. परंतु, दोन पिढ्यांनंतर नानासाहेबानें जुन्या गोष्टी बाजूला ठेवून त्याच्या तत्कालीन लक्ष्यांचा व धोरणांचा अवलंब केला आणि आंग्रे कैदेत पडला.

९६ वर्षांपूर्वी गिरगांवातील कोळ्यांनी आपली ज़मीन दिली, त्यानंतर आतां चौथी पिढी चालूं आहे. सरकारें बदलली, सरकारी अधिकारी बदलले. आतां ते सध्याच्या परिस्थितीचा विचार करून त्याप्रमाणें निर्णय घेणार. शंभर वर्षांपूर्वी या बिचार्‍या कोळ्यांच्या पूर्वजांनी काय केलें, याला आतां विचारतो कोण !

नानासाहेब पेशव्याच्या एकूण वृत्तीचा मराठेशाहीला किती फायदा-तोटा झाल, हें पुढे पानिपतानें दाखवून दिलेंच. मान्य, की पानिपताशी आग्र्यांचा संबंध नव्हता, पण नानासाहेबाच्या वृत्तीचा तर होता ना!
असें म्हणतात की, इतिहासाकडून माणसानें शिकावें. पण इथें इतिहास वाचायला वेळ कुणाला फुरसत आहे ? इतिहासातून शिकण्याची बात तर दूरच !

– सुभाष स. नाईक