नक्षत्रांची वेल

(आंतरराष्ट्रीय परिचारिका दिनानिमित्त लिहिलेली , कोरोना काळातील माझी एक कथा.)

– नेहमीच्या सवयीनं डोअरबेल वाजवण्यासाठी , नंदिनीनं हात वर केला , पण बेल न वाजवता ती तशीच उभी राहिली .
बेल वाजवावी की पुन्हा लिफ्टनं खाली जावं ?
तिनं गोंधळलेल्या मनालाच प्रश्न विचारला .

आणि तसंही आता खाली जाऊन काय उपयोग ? तो रिक्षावाला एव्हाना गेटमधून दूर गेलासुद्धा असेल .
आपण उगीच बोललो त्याला .
तो काय म्हणत होता हे ऐकून घ्यायची आपल्या मनाची तयारीसुद्धा नव्हती .
अक्षरशः हाकलून दिल्यासारखं केलं आपण .
असला कसला आपला संताप ?
समोरच्याचं ऐकून न घेण्याइतका संताप ?
छे !
चुकलंच आपलं .
नंदिनी अस्वस्थ झाली .

हल्ली हे असं का होतंय आपलं ?
सतत राग .
सतत संताप . अंगाची लाही लाही .
चिडचीड . अस्वस्थता . वेळीअवेळी होणारा उद्रेक . वेळीअवेळी डोळ्यातून वाहणारं पाणी . मन स्थिर ठेवण्यासाठी करावा लागणारा मानसिक आटापिटा . समोरच्याला आश्वासक वाटावं म्हणून मनाविरुद्ध केलेली केविलवाणी धडपड .
औषधं , इंजेक्शनच्या सिरिंज , कॉटन आणि कसल्याकसल्या मेडिकल इक्विपमेंट्सनी भरलेला ट्रे हाती घेतला की आठवणारी रुग्णसेवेची घेतलेली शपथ !
बस ! त्याक्षणी आपण केवळ सिस्टर असतो सगळ्यांची . कधी कुणाची ताई तर कधी कुणाची आई . कधी मावशी तर कधी बेटी .
या नात्यात बधिर होऊन गेलेल्या आपल्या मनाला जाणवत नाही , की भाऊ म्हणून आपल्याला कुणी नाही . भाऊ म्हणून धीर देणारं , आपुलकीचं बेट नाही .

चीन मधून आलेल्या कोरोनानं सगळी नाती विस्कटून टाकली . उद्ध्वस्त करून टाकली . एकमेकांपासून हिरावून घेतली . नातीच संपवली त्या कोरोनानं .

सुरुवातीच्या संभ्रमावस्थेत सगळेच गोंधळून गेले होते .
काय करायचं हेच नक्की ठरत नव्हतं .
औषधं नव्हती आणि दूरपर्यंत कुठे दिलासा दिसत नव्हता .
मग हळुहळू मार्ग दिसू लागला .
मास्क , सोशल डिस्टन्स आणि अपरिहार्य झालेलं सॅनिटायझेशन .

लोकांनी स्वीकारलं सगळं .
दुरावा स्वीकारला . बिघडलेली आर्थिक गणितं स्वीकारली . सरकारची मदत स्वीकारली . माणुसकीचे पूल उभारले .
कोरोना योद्धे म्हणून संबंधितांना सन्मान दिला .
पण…

कोरोनामुळं होणाऱ्या मृत्यूचं तांडव सुरू झालं .स्मशानं अपुरी पडू लागली . ऍम्ब्युलन्स मिळेनाशा झाल्या . जिवंतपणी नेहमी वाट्याला येणारी लांबचलांब रांग , मृत्यूनंतरही सुटली नाही . समाजमन अधू होऊ लागलं . पॅनिक होऊ लागलं . धीर सुटला . जिवंत राहण्यासाठी जिवाच्या आकांतानं ऊर फुटेस्तोवर धडपडू लागला .
पहिल्या वर्षातला संयम सुटू लागला . प्रशासन आक्रमक झालं . त्यामुळं समाजमन आणि समाजजीवन अधिकच अधू आणि अगतिक बनू लागलं . पोलिसांची मारहाण , औषधांचा तुटवडा , त्यातून निर्माण होऊ लागलेला काळाबाजार , कोरोनाशी संबंधित प्रत्येक घटकाने सुरू केलेला पाशवी भ्रष्टाचार , ऑक्सिजनची कृत्रिम कमतरता , बेड्सची कृत्रिम कमतरता, त्यातून नव्याने सुरू झालेला भयावह , जीवघेणा असा , आयुष्याची सगळी पुंजी संपवून टाकणारा खेळ !

माणुसकी संपवली होती काही विकृत धुरीणांनी !
आणि त्याचा जास्त फटका आपल्याला बसला .

दिवसाचे चौविस तास अपुरे वाटू लागले .
पीपीई किट घालून जीव गुदमरू लागला होता .
नातेवाईकांना भेटणं दूर , त्यांना फोनसुद्धा करणं मुश्किल झालं होतं .
मनभावना आवरून कर्तव्य बजावावं लागत होतं .
जीव धोक्यात घालून काम करावं लागतं होतं .
टेस्टिंग , रिपोर्टिंग , औषधं , इंजेक्शन्स , ऑक्सिजन , बेड …
याशिवाय दुसरा शब्द ऐकू येत नव्हता .
दुसरा विचार मनाला शिवत नव्हता .
तासनतास , दिवसेंदिवस , महिनोंमहिने…
अत्यवस्थ रुग्ण . ऑक्सिजनची कमतरता आणि डोळ्यासमोर तडफडत प्राण सोडणारे विकलांग रुग्ण .
लहान मुलं . तरुण मुलं . धडधाकट वृद्ध आणि सत्तरी पार केलेले वृद्ध .
लिंगभेद , धर्मभेद , जातीभेद पार करून कोरोना खदाखदा हसत होता .

आणि हसत होते टाळूवरचे लोणी खायला हपापलेले कावळे .

मेलेल्या रुग्णाचं बिल वसूल करण्यासाठी धावणारे मेलेल्या मनांचे मुर्दाड लोक .

संयम सुटलेले हताश नातेवाईक धावायचे . वेड्यागत पळत राहायचे . केविलवाणे होऊन मृत देहाची भीक मागायचे .
याचा मृतदेह त्याला . त्याचा मृतदेह याला .
कुणाला काही कळत नव्हतं .
सगळीकडे प्रेतंच प्रेतं .
कॉटवर . पायऱ्यांवर. टॉयलेटमध्ये .
बेवारस मरण पाहणारे नातेवाईक .
आणि त्यांच्या क्षोभाला सामोरं जाण्याची सक्ती झालेले आपण .

नंदिनी अस्वस्थ होत होती .

पाच वर्षाच्या लहानग्या हरिप्रियाला तिला भेटायला जाता येत नव्हतं .
तिच्या वाढदिवशी सुद्धा तिला जाता आलं नव्हतं .सोसायटी आणि नंदिनीच्या नवऱ्यानं खूप सावरून घेतलं होतं .

आणि हरिप्रिया …
इतक्या लहान वयातली तिची समज…
आई भेटत नाही म्हणून अनावर झालेले हुंदके आवरून , आपल्याला बरं वाटावं म्हणून हसण्याचा तिचा प्रयत्न…
बाबांना , आजीआजोबांना त्रास होऊ नये म्हणून , चिमुकल्या हातांनी स्वतःची कामं , स्वतः करण्याचा प्रयत्न…
हट्ट न करता , सगळ्यांशी हसतखेळत राहायला हवं याची आलेली उमज …
एक ना दोन .

नंदिनीला आतून भरून आलं .
किती गोड आहे छकुली .
पण तिला जवळ घ्यायला सुद्धा …

तिला आठवलं .
अगदी सुरुवातीला चार दिवसांनी घरी आल्यावर हरिप्रियाला जवळ घेण्यासाठी तिनं हात पसरले , पण गोड हसून ती आजीला बिलगली . म्हणाली ,
” माझ्या आईला मी अजून खूssssssप वर्षं हवी आहे , हो की नाही आजी ? ”
नंदिनीच्या डोळ्यातून पाणी वाहू लागलं .
” शहाणी माणसं , रडत नाहीत कधी .”
तिनं गाल फुगवून सांगितलं .
आणि स्वतःच खुदकन हसली .
रडणाऱ्या नंदिनीच्या चेहऱ्यावर हसू फुटलं .
” सगळी माणसं बरी झाली , की मी खूप खाऊ आणि खेळणी घेणारेय तुझ्याकडून .”
हरिप्रिया म्हणाली आणि नंदिनीला आतून खूप भरून आलं . आभाळ गच्च दाटून यावं , तसं . आवंढे गिळून ती मनाला समजावत राहिली . एकदा नवऱ्याकडे , मग सासुसासऱ्यांकडे बघत राहिली .
” आम्ही नाही काही शिकवलं तिला .”
तिघंही एका सुरात म्हणाली .
” मला शिकवायला कशाला हवं . मी आता मोठ्ठी झालीय . आणि आम्ही सगळ्या मैत्रिणींनी ठरवलंय , लवकर मोठं व्हायचं आणि कोरोनाला नाहीसं करायचं . त्यासाठी आम्ही सगळ्याजणी डॉक्टर होणारोत म्हटलं .”
हरिप्रियांनं कमरेवर हात ठेवून , पाय आपटत ठसक्यात सांगितलं .
सगळे हसू लागले .

इतकी समज कशी हिला ?
तिला प्रश्न पडला .
सोसायटीतले लोक बोलत असतात ते ऐकून की , परिस्थितीनं शहाणं केलं हिला ?

– विचार करता करता जिने उतरून ती खाली केव्हा आली ,ते तिलाच कळलं नाही . लिफ्ट आहे हे जणू ती विसरूनच गेली होती .

सोसायटीच्या प्रवेशद्वाराजवळ असलेल्या बागेच्या कठड्यावर ती बसली .
आपण दमलो आहोत आणि तहान लागली आहे याची तिला जाणीव झाली . ती इकडेतिकडे बघू लागली .
गेटमननं तिला पाहिलं आणि पाण्याची बाटली घेऊन तो आला .
तिनं पाण्याची बाटली घेतली आणि सगळी रिकामी करून त्याच्याकडे दिली .
” कुछ तकलीफ है मॅडम ? ”
ती हसली .
” नाही , कसलीही तकलीफ नाही . थोडावेळ बसते इथे .”
“जी.”
तो दूर गेला .

आणि मोबाईल वाजू लागला .
तिनं स्क्रीन पाहिला .
दादाजींचा कॉल होता .
कॉल घेतला तर इथूनच हॉस्पिटलला जावं लागेल आणि नाही घेतला तर ते आपल्या मनाला पटणार नाही .
काय करावं या विचारात ती मोबाईलकडे बघत बसली .

दादाजी हॉस्पिटल मधले सगळ्यात ज्येष्ठ डॉक्टर होते . वयोवृद्ध होते पण रुग्णांसाठी देवदूत होते . प्रत्येक ठिकाणी त्यांचा शब्द अंतिम मानला जात होता .
तिच्यासाठी ते फ्रेंड , फिलॉसॉफर आणि गॉडफादर होते .

नर्स म्हणून जॉईन झाल्यावर पहिल्याच पेशंटला इंजेक्शन देताना तिचा हात किंचित थरथरला .
खरंतर ट्रेनिंग पिरिअड मध्ये अनेक वेळेला इंजेक्शन देण्याची प्रॅक्टिस झाली होती . पण का कुणास ठाऊक , आत्ता तिचं मन कावरंबावरं झालं आणि हात थरथरला .
” परमेश्वराची सेवा करताना मनात संभ्रम निर्माण झाला तर , आपल्याला स्वतःबद्दल आणि परमेश्वराबद्दल विश्वास कसा निर्माण होणार ? ”
पाठून धीरगंभीर आवाज आला .
तिनं पाठी वळून पाहिलं.
डॉक्टर दादाजी उभे होते . चेहऱ्यावर हसू होतं . नजरेत आश्वासक भाव होता . आणि शब्दात आपुलकी दाटली होती .
तिला तिच्या आजोबांची आठवण झाली .
ती हसली .
आणि थरथरणाऱ्या हातांना बळ मिळालं .
इंजेक्शन देऊन झाल्यावर तिनं पुन्हा पाठी पाहिलं . पाठमोरे जाणारे दादाजी तिला दिसले . तिनं ट्रे बेडवर ठेवला आणि हात जोडले .
तिला वाटलं , दादाजी प्रेरणा द्यायलाच जणू आले …
त्यानंतर दादाजींचे शब्द तिला वेळीअवेळी सावरत गेले . तिच्या मनाला खंबीर करीत गेले .
समाजातली , हॉस्पिटलमधली कुठलीही समस्या सांगायला गेल्यावर त्यांचं त्यावरचं उत्तर आणि भाष्य ऐकण्यासारखं असे .
हॉस्पिटलमधल्या सर्वांनाच दादाजी , आधारवड वाटत होते .

तिला आठवलं.
कोरोनाच्या दुसऱ्या लाटेत कहर झाला होता .
पहिली लाट ओसरत आहे असं वाटत असताना अचानक रुग्णसंख्या वाढायला लागली . हॉस्पिटलमधली जागा कमी पडू लागली .
पुन्हा एकदा मृत्यू वाढायला लागले . सगळीकडे हाहाकार माजला होता . न्यूज चॅनल , प्रिंटिंग मीडिया वरच्या बातम्यांनी समाजमन धास्तावून गेलं होतं .

अशाच एका कातर संध्याकाळी दादाजींनी दहा मिनिटांची मिटिंग बोलावली .
रुग्णांची व्यवस्था करून डॉक्टर्स , नर्सेस हॉलमध्ये एकत्र आले .
दादाजींनी आश्वासक नजरेनं सगळ्यांकडे पाहिलं .

” मला माहित्येय , आपल्या सगळ्यांचा एकेक सेकंद महत्वाचा आहे . कोरोनाचा पुन्हा उद्रेक झालाय . त्यामुळं आता समाजात उद्रेक होईल . आणि प्रत्यक्ष अप्रत्यक्ष अशी झळ आपल्याला लागेल . अशावेळी कुणीही पॅनिक होऊ नका . शांत , थंड डोक्यानं आणि नम्रतेनं पेशंट्सची काळजी घ्या . रुग्ण , त्यांचे नातेवाईक , वार्ताहर , नेतेमंडळी कुणीही काहीही बोललं तर उलट उत्तर देऊ नका . त्यांच्यापैकी अनेकांना हे माहीत नाही की दुसऱ्या लाटेचा उद्रेक , समाजाच्या बेफिकीरीनं झालाय . मास्क नाही , सोशल डिस्टन्सिंग नाही , स्वच्छता नाही यातून हे सगळं वाढलंय . पण आत्ता कुणीही हे ऐकून घेण्याच्या मनःस्थितीत नसतील . तेव्हा आपणच त्यांना समजून घेऊ . लस उपलब्ध होणार आहेत त्याची माहिती देऊ . हॉस्पिटल प्रशासन तुमच्या पाठीशी असेल . वैयक्तीक मी सुद्धा तुमच्याबरोबर असेन . तुम्हाला पीपीई किट्स मिळतील, पण मनाला संयमाचं आवरण घालून कार्यरत राहा . ”

दादाजींनी बोलणं थांबवलं आणि सर्वांना जायला सांगितलं .
त्यांचे शब्द साधेच होते पण आत खोलवर पोहोचले होते .
आत्मविश्वासाचा , निग्रहाचा आणि सेवेचा मंत्र प्रत्येकाच्या रक्तात भिनल्यासारखं वाटत होतं .
भारावल्यागत सगळे निघाले .

– मोबाईल पुन्हा पुन्हा वाजत होता .
नंदिनी भानावर आली .
आणि तिच्या मनात शंकेची पाल चुकचुकली . तिनं फोन कट केला

दादाजी पुन्हा पुन्हा फोन करत आहेत , म्हणजे काहीतरी घडलंय .
काहीतरी म्हणजे …?
तिचा हात छातीवर गेला .
दादाजी पॉझिटिव्ह तर नसतील ना ?

तिला हुंदका फुटला .

दोनच दिवसांपूर्वी हॉस्पिटलवर आक्रमकपणे चालून आलेल्या मोर्चाची तिला आठवण झाली .
डॉक्टरांची , नर्सेसची , प्रशासनाची कुठलीही चूक नसताना , केवळ कुठल्यातरी समाजमाध्यमावर व्हायरल झालेल्या फेक व्हिडिओतील बातमीचा आधार घेऊन मोर्चा आला होता . दगडफेक झाली होती . काही डॉक्टरांना मारहाण झाली होती . आणि हे कळल्यावर दादाजींचा संयम सुटला होता . पोलिसांची , कोरोनाची पर्वा न करता ते मोर्चात घुसले होते आणि दगडफेक करणाऱ्यांना थांबवू लागले होते . त्या झटापटीत त्यांनासुद्धा जखमा झाल्या . पोलिसांनी सगळ्यांना अटक केल्यावर , दादाजी आत आले …

– त्यावेळी गर्दीत कुणी पॉझिटिव्ह असला तर दादाजींनासुद्धा धोका संभवतो हे , तिच्या लक्षात आलं .

मग त्यासंदर्भात तर फोन नसावा ना ?

तिनं मोबाईलकडे पाहिलं .
आणि कॉलबॅक केला .
पण आता तो व्यस्त होता .

ती धावतच लिफ्टकडे वळली .
घरी सांगून पुन्हा हॉस्पिटलला जायचं हे तिनं मनाशी पक्कं केलं .
लिफ्ट थांबताक्षणी ती बाहेर पडली धावतच दाराकडे गेली .
बेल वाजवली .
आणि दार उघडताच आतलं दृश्य बघून दारातच मटकन खाली बसली .
आणि रडू लागली .

नंदिनी रडू लागताच आतले सगळे हसायला लागले .

तिनं समोर पाहिलं .
घरातली सगळी तिच्याकडेच पहात होती . सोफ्यावर दादाजी बसले होते .
त्यांच्या मांडीवर हरिप्रिया बसली होती . आणि एका सोफ्यावर रिक्षावाला बसला होता .
” दादाजी तुम्ही ? ”
” आश्चर्य वाटलं ना ? आम्ही मघाशीच आलो . तुझं लक्ष नव्हतं . मी गाडीतून उतरलो तेव्हा हा रिक्षावाला दिसला . त्यानं मला ओळखलं , पण माझ्या लक्षात येईना . मग त्यानं सगळे संदर्भ दिले . त्याच्या म्हाताऱ्या आईसाठी तू बेडची आणि ऑक्सिजनची व्यवस्था कशी केलीस , किती धावपळ केलीस आणि त्याच्या आईचा जीव वाचवलास ते त्यानं सांगितलं . आणि आज तुला घरी सोडायला तो आला तेव्हा त्याला तू ओळखलं नाहीस . तो तुझ्याकडून भाड्याचे पैसे का घेत नव्हता हे तू ऐकूनही घेत नव्हतीस . तुझा काहीतरी गैरसमज झाला म्हणून त्याला वाईट वाटलं . हे सगळं त्यानं मला सांगितलं . मग त्यालाही म्हटलं , चल माझ्याबरोबर . बहीण भावाची नवीन ओळख करून देऊ या . आणि हो मला या चिमुरडीसाठी यायचंच होतं . दिवसातून दोन तीन वेळेला फोन करून तुझी चौकशी करत असायची रोज . सांगायची , आईची काळजी घ्यायला हवी . बाबांची काळजी मी घेईन . ती मला चक्क आजोबा म्हणते . मग आज ठरवलं , तुमच्याकडे यायचं .”
” पण आजोबा मी तुम्हाला आणि या नवीन मामाला जेवल्याशिवाय जाऊ देणार नाही .”
” पण जेवण करणार कोण ? ”
” आई ”
तिनं पटकन सांगून टाकलं .
सगळे हसू लागले

दादाजींनी सगळ्यांच्या नकळत डोळे टिपले .
” हे बघ नंदिनी , मी तुम्हा सगळ्या नर्सेसना नक्षत्रांच्या वेली म्हणतो . का महित्येय ? रुग्णांच्या रुपात येणारी माणसं , तुमच्या आधारानं नक्षत्रांसारखी चांगली होऊन जातात . हे सतत सुरू असतं . वेल वाढत असते . जगत असते . वाढताना , जगताना आधार देत असते आणि आधार घेत असते . नक्षत्रांना बळ देत असते . वेल कधीच कुठली अपेक्षा ठेवीत नाही , पण फुलणाऱ्या नक्षत्रांचा आधार काढूनही घेत नाही . स्वतःच्या क्षमतेनुसार वेल बहरत असते आणि तिच्या सान्निध्यात येणाऱ्यांचं जीवन सुखकर बनवीत असते . बाकी आम्ही केवळ आधारवड . वेलीला जीवनरस पुरवणं इतकंच आमचं काम . या कोविड काळात तू अनेक नक्षत्रांची वेल झालीस , त्याबद्दल कृतज्ञता व्यक्त करायला मी आलो . सगळ्यांकडे असाच जाणार आहे . ”

दादाजी बोलताना थांबले .
कारण रिक्षावाला काहीतरी शोधत असलेला त्यांना दिसला .
” काय रे , काय झालं ?”
” काही नाही , मी माझ्या ताईसाठी आणि या भाचीसाठी काहीच आणलं नाही .”
त्यानं खिशातून सगळ्या नोटा बाहेर काढल्या .
” ही माझी आजची कमाई , ताईसाठी आणि हरिप्रियासाठी . आणि हो उद्यापासून मी ताईला हॉस्पिटल मधून रोज घरी आणून सोडणार .”
त्यानं डोळे पुसले .

पुन्हा एकदा शांतता पसरली .
हरिप्रिया उठली . आत गेली . आणि थोड्या वेळाने ट्रे मधून आईस्क्रीम घेऊन आली .
” हे आत्ता सगळ्यांनी खायचं आणि मामा उद्यापासून मला आठवणीनं खाऊ आणायचा .”
तिनं नेहमीच्या ठसक्यात , कमरेवर हात ठेवून सांगितलं आणि सगळा हॉल हास्यात बुडून गेला .

नंदिनीनं नवऱ्याकडे पाहिलं .
तो भिंतीकडे बघत डोळे पुसत होता .
ती उठली .आणि त्याच्या खांद्यावर हात ठेवला .
आजोबा खाकरले , तशी ती लाजून आत पळाली .
हॉल पुन्हा एकदा हसण्याने भरून गेला .
( काल्पनिक )

– डॉ .श्रीकृष्ण जोशी , रत्नागिरी.
९४२३८७५८०६