तो निर्मळ आनंदी‘आनंद’ आहे म्हणून

आयुष्य हे अष्टकोनी आहे असे गृहीत धरले तर माझी आजी, हिंदी सिनेमा,क्रिकेट, जयवंत दळवी,(महाराष्ट्र टाईम्ससहीत) विवि करमरकर, शिरीष कणेकर,मेधा (त्यासोबत मुलगी अक्षता हा कोटीकोन आणि नातू ईवान हा लघुकोन आलाच) आणि आनंदची मैत्री हे माझ्या आयुष्याचे आठ कोन आहेत. मराठेसरांची भूमिती काहीही म्हणो पण हे आठही कोन माझ्यासाठी विशालकोनच आहेत. यांतील एकही कोन जर माझ्या आयुष्यात डोकावला नसता तर माझ्या सप्तपदीचे (त्याला रतन खत्रीच्या मटक्याच्या भाषेत लंगडा म्हणतात) काही खरं नव्हते अशीच माझी पक्की धारणा आहे.

आनंदच्या काही सद्गुणांचा मला कायम हेवा वाटत आलेला आहे. लहानसे उदाहरण द्यायचे तर बघा, तो शक्यतो कोणाच्याही वाढदिवसाला संदेश पाठवून शुभेच्छा देण्यापेक्षा त्या व्यक्तीला फोन करुन प्रत्यक्ष शुभेच्छा देणे जास्त पसंत करतो. आता एखाददोन अपवाद वगळा. उदा.त्याला राजश्री गोखलेला तिच्या वाढदिवशी फोन करण्याची प्रबळ इच्छा होती. मात्र सुजाता नाडकर्णीने जपानी लिपीतील राजश्रीचा फोननंबर, त्याने जंगजंग पछाडूनही जाम त्याच्या हाती लागू दिला नाही.

अर्थातच हा अपवाद आहे.नियम नव्हे. त्याच्या दोन (की तीन,की किम ?) साउथ कोरियन मैत्रिणी वाढदिवसाला त्याचा फोन आल्याशिवाय वाईनच्या ग्लासाला ओठ लावीत नाहीत असे मला एकदा त्याची बायको सुजाताच (कोरडा आवंढा गिळून) सांगत होती. पुरूषस्य भाग्यम्, दुसरे काय ?

तो कमालीचा मित्रव्यसनी आहे.त्याची प्रचंड मित्रसंपदा हा खरेतर एखाद्या प्रबंधाचा (आणि असुयेचा) विषय आहे.
त्याचे शाळेतील मित्र, हाजीअली कॉलनीतील मित्र, विल्सन आणि चेतना कॉलेजमधील मित्र,जुन्या सोसायटीतील मित्र (उदा.पुष्कर चव्हाण), सिंगापूरचे मित्र, व्यवसायानिमित्त झालेले मित्र (उदा.कुमार केतकर), नोकरीनिमित्त झालेले राष्ट्रीय आणि आंतरराष्ट्रीय मित्र आणि काही तर कारणाशिवाय झालेले मित्र असा त्याच्या मित्रमंडळींचा अजस्त्र गोतावळा आहे.
ठाण्याहून टिटवाळ्याच्या गणपतीला जावे त्या सहजतेने तो या मित्रांना भेटायला भरतभेटीच्या ओढीने वारंवार सिंगापूरहून मुंबईला येतो.

त्याच्याकडे दोन आसनांच्या मधे उभे रहाण्याचा किंवा हवाईसुंदरीच्या आसनावर बसण्याचा मासिक पास असावा. (“मग हवाईसुंदरी कुठे बसत असेल ?” सतिश दामजी चौहानची पुणेरी खोचक शंका.) आम्ही माहीमला डॉ.नाडकर्ण्यांच्या फ्लॅटवरून (ज्यावर सध्या वसंतचा अवैध कब्जा आहे) स्टेटस हॉटेलला आमच्या गेटटूगेदरसाठी निघण्याची तयारी करत असताना आनंद त्याची ती सुप्रसिद्ध चंदेरी रंगाची बॅग घेऊन दारात दत्त म्हणून उभा राहिला. त्या बॅगेत एक दिवस ते एक महिन्याच्या मुक्कामापर्यंत कितीही दिवसांचे (पांढरा लेंगा व झब्ब्यासकट) कपडे व इतर सामान राहू शकते.

तो अक्षताच्या लग्नाला येणार असे आम्ही गृहीत धरलेले असताना तो आठवडाभर आधीच्या “संगीत”लाच थेट डान्सफ्लोअरवर आला आणि माझ्या मावसबहिणीच्या कमरेला विळखा घालून सालसा नृत्य करु लागला. तिचा सालस नवरा बिचारा हॉलच्या एका कोपऱ्यात आइस्क्रीम चोखत उभा होता. गरीब माणूस.

अगदी गेल्या महिन्यातील गोष्ट. आमची साठी साजरी करण्यासाठी अलिबागला जाताना आम्ही रोरोची वाट पहात भाऊच्या धक्क्यावर उभे होतो. तर एखाद्या ट्रॉलरमधून देवमासा व जलपरी पाण्यावर यावी तसे आनंद व सुजाता स्वागतसमितीच्या सदस्यांप्रमाणे रोरोच्या मुखाशी आमचे स्वागत करायला सुहास्य वदनाने उभे होते. तेव्हा आम्हाला बसलेल्या धक्क्यापुढे भाऊचा धक्का काहीच नाही.

एकदा शेवटची कर्जत लोकल चुकावी तसे शेवटचे विमान चुकल्यावर तो प्रफुल्लच्या विद्यार्थ्यांचे नुकसान होऊ नये म्हणून त्यांची शिकवणी घेण्यासाठी IIM त्रिचीला थेट सिंगापूरच्या परराष्ट्रमंत्र्यांचे खाजगी विमान घेऊन आला होता. विमानात परराष्ट्रमंत्र्यांचे खाजगी कुटुंब होते की नाही याची मात्र (प्रफुल्लने आणि) इतिहासाने नोंद ठेवलेली नाही.

कस्टम्समधे (सासूबाईंच्या नावाने) काहीतरी सेटिंग करुन तो मैत्रीचा उपकर किंवा अधिभार म्हणून सिंगापूरहून येताना १७ ते २१ बाटल्या मद्य घेऊन येतो. मग दोन दिवस माझे घर अबकारी खात्याने धाड मारलेल्या भिवंडीतील गोदामासारखे दिसू लागते. मी विश्वासास पात्र नसल्यामुळे त्या मद्याच्या वितरणाची जबाबदारी तो मोठ्या मनाने मेधावर सोपवितो. परवलीच्या शब्दांची देवाणघेवाण होते.मग एकेक जण येऊन (त्यात आनंदच्या पुण्याच्या मामेबहिणीचा मानलेला आतेभाऊही आला) मेधाने दिलेले कडक बुंदीलाडू (प्रत्येकी २ नग) खाऊन आपापली हक्काची बाटली घेऊन जातात.

इतिहासाचा पेपर सोडवून झाल्यावर शेवटाला नागरिकशास्त्राचे दोन प्रश्न रहावेत तशा, कोणालाच नको असलेल्या दोन बाटल्या अनिल व माझ्यासाठी तळाशी शिल्लक रहातात. (साईड इफेक्ट्स…..आमच्या दाराशी ड्युटी फ्री प्लॅस्टिकबॅग्सचा ढीग पाहून समोरच्या सोज्वळ व धार्मिक उषावहिनी माझ्या व्यसनमुक्तीसाठी शारदामठात २१ दिवसांचे अनुष्ठान ठेवतात.)

चित्रपट स्विकारण्यापेक्षा चित्रपट नाकारून दिलिपकुमार महान नट झाला असे गमतीत म्हंटले जाते. आनंदचे मात्र अगदी याउलट आहे. जो समोर येईल त्याच्याशी मैत्र करीतच तो लहानाचा मोठा झालेला आहे.

त्याचे पाचसहा सही केलेले चेक्स कायम माझ्याकडे वस्तीला असतात.(शॉर्टटर्म लोनसाठी इच्छुकांनी मेधाशी संपर्क साधावा.) मधेच त्याला ससा चावल्यागत तो भलत्या वेळेस काकुळतीने मला विचारतो…

“तुझ्याकडे माझा एखादा चेक आहे का ? बिर्ला इन्शुरन्सला द्यायचा आहे.” त्याच्या आवाजात इतकी अजीजी असते की जणू कुमारमंगलम बिर्लाच्या घरी पुढच्या दोन महिन्यांचे रेशन भरण्याची जबाबदारी याच्याच शिरावर आहे. मी मोठ्या उदार मनाने बिर्लाच्या खात्यात (आनंदचा) चेक भरतो.मग जणू कुमारमंगलमच्या घरी कुकरच्या तीन शिट्ट्या झाल्यागत मला तीनदा आनंदचा आभाराचा मेसेज येतो.

माझ्या बहुतांश लिखाणाचा तो पहिला वाचक आहे. मी काळवेळ न पाहता त्याला दर दोनपाच मिनिटांनी लिखाणाचा कच्चा खर्डा पाठवीत असतो. तो विश्वामित्री एकाग्रतेने डोक्यावर बर्फ ठेऊन त्यात मौलिक सुधारणा सुचवीत रहातो. कधीकधी हा सिलसिला रात्रभर सुरू असतो.

आता त्याच्यात अगदीच काही दोष नाहीत असे नाही. कधीकधी त्याच्या अंगात भिनलेली कॉर्पोरेट संस्कृती मैत्रभावनेवर मात करते.

काही तातडीचे बोलायचे असल्यास तो मेसेज करतो.
“कॉल करू का ?” अथवा
“पाच मिनिटांनी बोलूया का ?”
आता लेका, मी फोन पाहणार तेव्हा ना तुझा मेसेज वाचणार.
मनात आले तर उचल फोन आणि कर की.
फारफार तर मी सांगेन की बाबा आत्ता लसूण सोलतो आहे किंवा कांदा चिरतो आहे. तेव्हा (वरणाला फोडणी दिल्या) नंतर बोलू.
पण नाही.

मात्र त्याने आता स्वेच्छानिवृत्ती घेतली असल्याने हळूहळू त्याचा कॉर्पोरेटी सुसंस्कृतपणाचा मुखवटा गळून पडेल याची मला खात्री आहे. पण त्याच्याशी बोलले अथवा तो भेटला की मनावर पसरलेले दाट मळभ दूर झाल्यासारखे वाटते.

जगात आजूबाजूला काहीच चांगले घडत नाहीए ( “Everything in this world is Bogus,including Dilipkumar and Madhubala” असे थोर पत्रकार बीएसव्ही राव म्हणाला असता.) अशी दृढ होत चाललेली भावना काहीशी विरळ होऊ लागते. अन् मला माझ्यासाठी इतके पुरेसे आहे.

आता हे लिखाण वाचल्यावर त्याचा मेसेज येईलच…
“संदीप,वेळ आहे का ?
कॉल करू ?”
आणि मग त्याच्या कॉलची वाट पहात मी फोनपाशी बसून राहीन.

संदीप सामंत.

१३ डिसेंबर २०२३