सगुणस्वरूप विघ्नहर्ता – बालदिगंबर गणेश

सगुणस्वरूप विघ्नहर्ता …. बालदिगंबर गणेश
कडाव, ता. कर्जत, जि. रायगड (कुलाबा), कोकणपट्टी … महाराष्ट्र

समर्थ, दासबोधातल्या, गणेशस्तवनात गणपतीची स्तुती करताना म्हणतात …. चौदा विद्यांचा गोसावी .. हरस्व लोचन ते हिलावी … लवलवित फडकावी … फडै फडै कर्णथापा …. सर्व सिद्धीचं फळ देणारा, अज्ञानाचं आवरण दूर सारून भ्रम नाहिसा करणारा आणि मूर्तिमंत ज्ञान असणारा ओंकारमय असा गणपती. महाराष्ट्रात गणेशाची उपासना फार प्राचीन काळापासून चालत आलेली आहे. गणांना त्वा गणपति हवामह असा गणपतीचे स्तवन करणारा मंत्र प्राचीन वैदिक चालींरीतीतून आढळतो. गणपतीची उपासना महाराष्ट्रात गाथासप्तशतीकाली देखील सुरु होती, असं परंपरा सांगते.

परंपरेने गणेशाचं हे लोकप्रिय सगुणस्वरूप फार श्रद्धेनं जपलेलं आहे. असं असलं तरी गणपतीपूजनाला खरा राजाश्रय लाभला, तो पेशवे अधिकारपदावर आल्यावर. पेशवे गाणपत्य असल्याने त्यांनी आणि त्यांच्या सरदारांनी गावोगाव असलेल्या गणपतीच्या देवळांचं वैभव वृद्धिंगत केलं.

अष्टविनायकांच्या स्थानांना प्रतिष्ठा आली. असंच एक पुरातन स्थान आहे कर्जत तालुक्यातल्या ‘कडाव’ला. इथल्या बालदिगंबर गणेशाचे देऊळ फार प्राचीन काळापासून प्रसिद्ध आहे. या देवळाच्या बांधणीसाठी पार्वतीबाई पेशव्यांनी मदत केल्याची नोंदी पेशवे दप्तरात आहेत. देवस्थानचे गुरव व पुजारी यांना ब्रिटिश काळ संपेपर्यंत वार्षिक तनखा सरकारकडून मिळत असे. प्रसिद्ध इतिहास संशोधक ग.ह. खरे यांनी देवळाच्या परिसरातल्या दगडांची पाहाणी केल्यावर हे देऊळ एक हजार वर्षांपूर्वी बांधलं गेलं असावं, असं मत नोंदवलं होतं.

या मंदिरासंबंधी एक पौराणिक कथा सांगितली जाते. कण्वमुनी दक्षिण भारताची यात्रा करत असतांना कडाव इथे आले. त्यांनी इथे तात्पुरता आश्रम बांधला. ते गणेशभक्त असल्याने आपल्या उपासनेत खंड पडू नये म्हणून या बाल दिगंबर गणेशाची प्रतिष्ठापना केली.

कर्जतपासून हे स्थान मुरबाड रस्त्यावर आठ किमीवर आहे. देऊळ एका मोठया तळ्याच्या काठावर असून भवताल हिरवागार आणि अतिशय रमणीय आहे. त्यात मागे दिसणाऱ्या सह्याद्रीच्या – भीमाशंकरच्या निळ्या कबऱ्या डोंगररांगा हा देखावा प्रसन्न करतात … मनाला एक वेगळीच भावना येते. देवळाची बांधणी एकदम साधी व जुन्या पद्धतीची आहे. गाभारा तसा मोठा नसला तरी गणेशाची मूर्ती बऱ्यापैकी मोठी आहे. गाभाऱ्याला लाकडी महिरप असून बाहेरचा सभामंडप मोठा आहे. देवळाच्या प्रांगणाच्या प्रवेशद्वाराची कमान पस्तीस फूट इतकी मोठी आहे. देवळाच्या आवारात शिव-विठ्ठलाचं देखील देऊळ आहे. भक्तांसाठी अतिथीगृहाची व्यवस्था आहे. दशक्रोशीतल्या आणि सगळ्याच विस्तृत परिसरातल्या भक्तांची मोठी श्रद्धा असल्याने देवळात वर्षभर मोठा वावर असतो. त्यातही माघी गणपतीच्या दिवसात खूपच गर्दी असते.

देवस्थानाचा चरितार्थ अगदी साधेपणाने चालत असल्याने इथे कुठलाही डामडौल … भपका नाही. बहुतेक म्हणूनच गणेशाच्या भक्तीची श्रीमंती सहज जाणवते. गाभाऱ्यात गारवा … त्यात मंदपणे तेवणाऱ्या समईच्या समईच्या सौम्य प्रकाशाने उजळणारी गणपतीची सालंकृत मूर्ती आपल्याला फार मंगल दर्शन देते …. मनाला त्या सगुण रूपाचा फार सुंदर स्पर्श होतो …