सर्प आणि उंदीर यांचे द्वंद

हैदराबाद येथे एक सर्पालय बघण्यास गेलो होतो. अनेक जातींचे सर्प कांच- घरात  ठेवलेले होते. त्यांना खेकडे, बेडूक, उंदीर, वा छोटे जिवंत  प्राणी  खाण्यासाठी सापाच्या  दालनात सोडले जात होते. फक्त भुकेला सर्प हा आपल्या भक्षावर तुटून  पडतो. नसता  तो भक्ष जीवना मारत नसतो. एक सर्प  दालनात  एका उंदराला सोडले होते.  सर्प बराच मोठा होता. सापाचे हालके  हालकेपुढे  जाणे, उंदराच्या दिशेने झेप घेणे, उंदराला दंश  करणे, त्याला जायबंद करणे, त्याच्यावर वेटोळे घालून त्याला खीळ खिळा करणे, व मग गिळणे ह्या  क्रिया तो करतो. असाच प्रयत्न हा सर्प करीत होता. त्याच वेळी उंदीर जीव वाचवण्यासाठी चपळाईने पळणे, सापाची पकड चुकवणे, त्याचा नजरेच्या टापूतून हालने, ह्या प्रयत्नात होता.

एक जीवन मरण्याचा  संघर्ष चालू असलेला दिसत होता. निसर्गाने प्रत्येक प्राण्याला स्वत: चे रक्षण  करण्याची कला दिलेली असते. तो एक दिलासा असतो. जो जगण्यासाठी धडपडेल तोच जगेल. Survival  of  the  fittest  म्हणतात  ते हेच. निसर्ग तुमच्या प्रयत्नांना सतत सकारात्मक साथ देतो. कित्येकदा वाघ सिंह  यांच्या तावडीत सापडलेल्या हरिणांनी आपली सुटका  करून घातलेली  आम्ही Discovery  वा Animal  Plannet ह्या दूरदर्शन चांनेलवर बघितले. पाण्यामध्ये प्रचंड मगरीने पकडलेला झेब्रा देखील आपल्या तडफदार  धडपडीने ती मगरमिठी सोडू शकला हे पण बघितले. चंचलता, चपळाई, शिकारी प्राण्याचा लक्षवेध  चुकवण्याची कला, प्रासंगिक आक्रमकता,  धैर्य, चातुर्य हे सारे सुप्त रूपाने  प्रत्येक प्राण्यात असतात. हे गुणधर्म  संकट काळी  जागृत  होतात.  नेहमीच्या अंग शक्ती पेक्षा कितीतरी पटीने त्याची शक्ती  उत्येजीत  होती. शरीराच्या प्रत्येक नस नसामधून  त्याचा ओघ निर्माण होतो. हा परिणाम इच्छित ( Volentary action ) नसून आंतरिक चेतना अर्थात Instinct Relex  Action असते. अपोआप उद्दुक्त होते. ही सारी निसर्गाची बचावात्मक योजना होय. कोंडून ठेवलेली भित्री  वा पळपुटी  मांजर तिच्यावर  जीवघेणा हल्ला होत आहे हे समजताच  तिच्यामध्ये  विलक्षण   शक्तीचा ओघ निर्माण होतो. ती झेप घेऊन त्या व्यक्तीचा गळा पकडून  त्याचाच जीव घेण्यास  सक्षम होते.   ही स्व रक्षणाची किमया.

शिकारी साप आणि शिकार उंदीर ह्यांचे द्वंद्द चालले. चुरस अत्यंत  रोमांचकारी  व उत्च्सुक्ता  वाढवणारी होती. एक बलाढ्य मारक  आणि समोर अशक्त  अश्या  दोन प्राण्याची  लढत.  उंदरासाठी जीवन मरणाचा संघर्ष.  तो सापाच्या प्रत्येक  सूक्ष्म हालचालीचा वेध घेत होता.  सापाने दंश  करण्यासाठी  मारलेला  टोला  चपळाईने चुकवत होता त्याच वेळी सापाचे  तोंड आपटून दुखवले  जाई  कांही  वेळाने ते रक्त बमबाळ झाले. एक विस्मयकारक  प्रकार  घडला. उंदरावर  सापांनी आपला जबडा उघडा करून एक दंश टोला मारण्याचा प्रयत्न केला.  त्याच क्षणी उंदराने उलटवार केला. सापाचा  उघडलेला  खालचा जबडा झटकन आपल्या  दातांनी गच्च  पकडला.  उंदराला छोटे छोटे दात असतात. त्याचा उपयोग पकडी मध्ये झाला.

उलट सापाला तसे चावण्याचे  दात नसतात. तो फक्त भाक्षाला गिळतो. येथे खालचाच जबडा  उंदराच्या  पकडीमध्ये   गेल्यामुळे  साप एकदम निष्क्रिय   झाला.सापाची  ह्या अनपेक्षित  पकडीतून  सुटका  करून घेण्याची  धडपड चालली , पण जमले नाही. उंदराने  त्याची पकड ढिली केली नाही . बराच वेळाने तो साप हतबल होऊन  मान  टाकू लागला. त्याचा हालचाली थंडावल्या  उंदराने शत्रूची  पकड दिली करीत  लगेच  चेहऱ्याचा दुसरा भाग पकडला. जागा बदलणे, पुन्हा दात रोवणे, कुड्तरणे  हे चालू  ठेवले. सापाचे तोंड छीलुन काढले. घायाळ केले.  शेवटी   सपालाच मृतुच्या स्वाधीन  व्हावे लागले.

आम्ही जी घटना बघितली ती केवळ अतिशय आश्चर्यकारक घडलेली अशी. निसर्गाचा तो एक चमत्कार. कुणास विश्वास वाटणार नाही अशी. मलासुद्धा   आपण हे सत्य बघतो आहोत कां ? का हा दृष्टीचा भ्रम आहे हे एका क्षणी वाटले पण आम्ही vidio चित्रण ही केले होते.  अशा घटना  निसर्गाच्या  चक्रात अनेक वेळा घडत असतात. आम्हास ती बघण्यास  मिळणे हे आमचे  नशीब नव्हे काय?

 

— डॉ. भगवान नागापूरकर
९००४०७९८५०