स्कॅम १९९२ : द हर्षद मेहता स्टोरी

ओटिटी प्लॅटफॉर्मवरची ही वेबसिरीज तुम्ही पाहिलीत का ?
नसेल पाहिली तर ती मुद्दाम पहा .
डोकं भंजाळून जातं राव !
त्यापेक्षा चांगला शब्द वापरायचा तर डोक्याला शॉट लागतो , शॉक बसतो आणि पुढच्या क्षणी काय घडणार या विचारात असताना धक्क्यावर धक्के बसत जातात .

सशक्त कथानक , दर्जेदार अभिनय , १९९२ च्या काळातील वास्तवपूर्ण वाटावीत अशी जिवंत केलेली लोकेशन्स , १९९२ ते १९९५ हा काळ उभा करणारे पार्श्वसंगीत , प्रत्येक फ्रेममध्ये जाणवणारा दिग्दर्शकीय टच , सगळं काही आपल्यासमोर घडतंय अशी होणारी जाणीव , वास्तवातील व्यक्तींशी तंतोतंत मिळतीजुळती पात्रांची निवड , कृष्णधवल व्यक्तिरेखा आणि नेमके , साधे , सुगम संवाद .

यार , आपण हर्षदच्या प्रेमात केव्हा पडतो ते कळतच नाही ; जरी तो गुन्हेगार असला तरीही !

नाही , नाही , इथे कथानायकाचं उदात्तीकरण वगैरे केलेलं नाही .
इतर वेबसिरीजसारखा इथे सातत्याने हिंसाचार नाही .
वासनांधांच्या विकृत चाळ्यांचे तपशीलवार चित्रण नाही .
अंगावर धबधबा कोसळणारे आणि संवादांना गिळून टाकणारे कर्णकर्कश पार्श्वसंगीत नाही .

मग तरीही ही वेबसिरीज लोकप्रिय का झाली ?
प्रेक्षकांनी अँटीहिरो का स्वीकारला ?

व्यवस्थेचा अभ्यास करून , त्यातील कच्चे दुवे हेरून , त्याचा व्यवस्थेविरुद्ध वापर करून संपूर्ण अर्थव्यवस्था आपल्या इशाऱ्यावर नाचवणारा कुणीतरी आपल्या मनात घर करून का बसतो ?
याप्रश्नाचं उत्तर या वेबसिरीजमधून मिळतं .

अपवाद सोडले तर जगात सगळ्यांना ईझीमनी हवा असतो . कष्ट न करता , किंवा अगदी कमीतकमी कष्टात जास्त पैसे मिळवणं हे अनेकांच्या आयुष्याचं ध्येय असतं . त्यासाठी जगन्मान्य असा मार्ग म्हणजे शेअर बाजार . आयुष्याची सगळी पुंजी ओतून अधिक पैसे मिळवण्यासाठी अक्कल गहाण टाकणाऱ्यांची या जगात काही कमी संख्या नाही आणि अक्कलहुषारीने , अभ्यासपूर्ण गुंतवणूक करणाऱ्यांचीही काही कमी संख्या नाही .

पण यासर्वांना खालीवर नाचवणारा , स्वर्गसुखाची स्वप्नं दाखवणारा आणि क्षणार्धात होत्याचं नव्हतं करू शकणारा एखादा हर्षद मेहता असतो आणि तो चहाच्या टपरीवाल्यापासून ९२ ते ९५ या काळातल्या सर्वक्षेत्रातल्या उच्चपदस्थांपासून पंतप्रधानांपर्यंत सर्वांना गोत्यात आणू शकतो . हे तपशीलवार दाखवणारी वास्तवाधिष्ठित वेबसिरीज म्हणजे हर्षद मेहेताने केलेला शेअर घोटाळा .

आपण बऱ्याच गोष्टीत अनभिज्ञ असतो .
असं का आणि असं का नाही हे प्रश्न आपल्याला कधी पडत नाहीत .
आणि अंधानुकरण हा आपला स्थायीभाव असतो .
परिणामी समाजात अनेक हर्षद मेहता निर्माण होत असतात .

जो कुणी व्यवस्थेला वाकवील , राजकारण्यांना उघडं करील , हवेतली का होईना पण स्वप्नं दाखवील तो आपल्या समाजाचा हिरो असतो .
मग त्याने केलेल्या गुन्ह्यांना मनोमन माफ करण्याची समाजाची तयारी असते .
हर्षदने नेमकं हेच ओळखलं .

प्रचंड आत्मविश्वास .
राजकारण्यांनी पुरवलेलं बळ .
हरण्याची भीती नाही .
रिक्स है तो इश्क है ही जगण्याची स्टाईल .
पैसा आयेगा तो नाम भी अपनेआप आयेगा, यावर असणारी श्रद्धा .
कुणालाही पायाखाली घेण्याची वृत्ती .
कुठली कळ दाबली की कुठला दरवाजा उघडतो याचं नेमकं भान आणि वेळ येताच ब्लॅकमेलिंग करून स्वतःची मान सोडवून घेण्यासाठी केलेला त्याचा वापर .
हे सगळं सर्वसामान्यांच्या आवाक्यापलीकडचं .
कदाचित त्यामुळं मार्केट कोसळल्यानंतर येणारं प्रचंड नैराश्य आणि त्यातून होणाऱ्या आत्महत्या .
त्याबद्दलची निबर , निडर वृत्ती .

हर्षद मेहता हे असं एक वेगळं रसायन होतं .

पण वेबसिरीज पाहताना काही प्रश्न डोक्याला भुंगा लावून गेले .

आपण आर्थिक बाबतीत अंधपणानं अनोळखी व्यक्तीवर विश्वास का टाकतो ?
पैसा दरवेळी नव्याने निर्माण होत नाही , कुठेतरी ओहोटी असते म्हणून दुसरीकडे भरती येते हे का लक्षात येत नाही ?
बँक व्यवस्थापनाला आपल्या व्यवस्थापनेतील त्रुटी का जाणवत नाहीत ?
की त्याकडे सार्थ डोळेझाक केली जाते ?
राजकारण्यांचे वा अन्य कुणीही घोटाळे केले तरी त्यांच्याच नादी लागण्याची वृत्ती कशी काय निर्माण होते ?
सेन्सेक्स अचानक प्रचंड प्रमाणावर जर उसळी घेऊ लागला तर शंका का घेतली जात नाही ?
घोटाळेबाजाना वठणीवर आणण्यासाठी भारतातील कायदे पुरेसे सक्षम आहेत का ?
आणि सक्षम असतील तर गैरकृत्ये करणाऱ्यांना संधी कशी आणि कोणामुळे मिळते ?
बेनामी कंपन्यांची दखल घ्यावी आणि मगच गुंतवणुकीसाठी उद्युक्त व्हावे असे का वाटत नाही ?
बेनामी कंपन्या , व्यवस्थेतील त्रुटी समाजाला दाखवण्यासाठी काही व्यवस्था का निर्माण होत नाही ?

असे असंख्य प्रश्न मनात उभे राहतात .

ते उभे राहावेत यासाठी ही वेबसिरीज पाहायला हवी , असे मला वाटते .
पहा . वाचा . विचार करा .

— डॉ. श्रीकृष्ण जोशी.

९४२३८७५८०६

रत्नागिरी.