रॉकेटचा शोध

 

रॉकेटचा इतिहास १३व्या शतकापासून सुरू होतो. रॉकेट विज्ञान चीनमध्ये खूप वेगाने विकसित झाले आणि लवकरच ते एक शस्त्र म्हणून वापरले गेले. तेराव्या शतकाच्या मध्यात मंगोल आक्रमणांच्या पार्श्वभूमीवर हे तंत्रज्ञान युरेशियामध्ये पसरले असावे असा अंदाज आहे. चीन, कोरिया, भारत आणि युरोपमध्ये आधुनिक रॉकेट्रीपूर्वी रॉकेटचा शस्त्रास्त्रे म्हणून वापर झाल्याचे प्रमाणित आहे. पहिल्या रेकॉर्ड केलेल्या रॉकेट लाँचर्सपैकी एक म्हणजे १३८० मध्ये मिंग राजघराण्याने तयार केलेले “वास्प नेस्ट” फायर ॲ‍रो लाँचर. युरोपमध्ये रॉकेटचा वापर त्याच वर्षी चिओगियाच्या लढाईतही झाला. कोरियाच्या जोसेन राज्याने १४५१ पर्यंत “मुंजॉन्ग हवाचा” म्हणून ओळखल्या जाणार्‍या मोबाईल मल्टिपल रॉकेट लाँचरचा वापर केला. १७९२ मध्ये, म्हैसूरचा शासक टिपू सुलतान याने ब्रिटीश सैन्यावर लोखंडी रॉकेटचा वापर केला. या युद्धानंतर ब्रिटीश सैन्याने रॉकेटचे महत्त्व समजून त्याचे तंत्रज्ञान विकसित केले आणि जगभरात त्याचा प्रचार केला. रॉकेट तंत्रज्ञान मंगोल सैनिकांद्वारे युरोपपर्यंत पोहोचले आणि नंतर वेगवेगळ्या राज्यकर्त्यांकडून युरोप आणि आशियाच्या इतर भागांमध्ये लोकप्रिय झाले.

जर्मनी मधल्या एका वहर वॉन ब्राऊन नावाच्या एका व्यक्तीला पुस्तकाच्या माध्यमातून प्रचंड कुतूहल निर्माण झालं. त्यांना रॉकेट यावरती संशोधन करायच असं ठरवलं. त्यानंतर त्यांनी आपल्या मित्रासोबत रॉकेटच काम करायला जोमाने सुरुवात केली. रॉकेट बनवण्यामागचा एकमेव हेतू होता की अंतराळात रहस्यंवर संशोधन करायच. त्याला त्याच्या मध्ये यश आणि अपयश अशा दोन्ही गोष्टी मिळत होत्या. त्यानं ‘अ-४ ‘ हे रॉकेट तयार केलं होतं. या रॉकेट साठी इंधनाची आवश्यकता होती. कारण जास्त उंच जाण्यासाठी इंधन आवश्यक होतं. त्याने त्यावर ती सुद्धा उत्तर शोधलं होतं. त्याने पहिल्यांदा ब्राउन या इंधनाचा रॉकेट साठी वापर केला होता. त्याने वापरल्यात आलेल्या त्या रॉकेट मल्ल्या त्या निधनामुळे रॉकेट हे २०० पर्यंत उडू शकत होतं. ब्राऊन यानेया रॉकेटच संशोधन अंतराळात जाण्यासाठी केला ,असला तरी काही देशांनी याचा उपयोग युद्धासाठी केला. त्यानंतर या रॉकेटचा उपयोग काही देशांनी एकमेकांवर बॉम्ब हल्ल्यांसाठी सुद्धा केला . नंतर ब्राऊन अमेरिकेत आला . पण अमेरिकेने त्याला रॉकेट बनवण्याची जबाबदारी देण्यास नकार दिला होता. नंतर मात्र अमेरिकेने ब्राउन सारखा अनुभवी व्यक्ती आपल्याकडे कोणताही नाही हे लक्षात आलं. नंतर ब्राऊन चक्क एक रॉकेट बनवूनच दाखवलं. त्यांन केवळ ३ महिन्यात ‘ एक्स्प्लोरर १’ नावाचं उपग्रह अवकाशात सोडला. त्यानंतर अनेक उपग्रह अवकाशात सोडण्यात आले आणि ते अवकाशात भ्रमण करत आहेत !

रॉकेट हे एक प्रकारचे वाहन आहे ज्याचे उड्डाण करण्याचे सिद्धांत न्यूटनच्या गतीच्या तिसऱ्या नियमावर आणि समान आणि विरुद्ध प्रतिक्रिया यावर आधारित आहे . या तत्त्वावर काम करणारी जेट विमाने, अवकाशयान आणि क्षेपणास्त्रे ही विविध प्रकारच्या रॉकेटची उदाहरणे आहेत. ऑक्सिजनच्या उपस्थितीत रॉकेटच्या आत असलेल्या चेंबरमध्ये घन किंवा द्रव इंधन जाळले जाते, उच्च दाबाने वायू तयार होते. हा वायू मागच्या बाजूला असलेल्या अरुंद तोंडातून मोठ्या वेगाने बाहेर पडतो. याचा परिणाम म्हणून घडणारी प्रतिक्रिया रॉकेटला उच्च गतीने पुढे सरकवते.

अंतराळयानांना वातावरणाच्या वरचे उड्डाण करावे लागते, म्हणून ते त्यांच्या स्वत: च्या इंधन आणि ऑक्सिजनसह उडतात. जेट विमानात फक्त इंधन असते. जेव्हा विमान हलू लागते तेव्हा बाहेरील हवा विमानाच्या शेवटी असलेल्या छिद्रातून इंजिनमध्ये प्रवेश करते. हवेतील ऑक्सिजनसह उच्च दाबाने इंधन जळते. जळल्यामुळे निर्माण होणाऱ्या वायूचा दाब खूप जास्त असतो. हा वायू हवेत मिसळतो आणि मागच्या जेटमधून वेगाने बाहेर येतो. वायूचे वस्तुमान फारच लहान असले तरी, उच्च वेगामुळे संवेग आणि प्रतिक्रिया बल खूप जास्त आहे. त्यामुळे जेट विमान उच्च वेगाने पुढे जाते!

— अथर्व डोके.

संकेतस्थळ – vidnyandarpan.in.net

संपर्क – ७२७६१३३५११