अमेरिकेतील वन्यप्राणी जीवन – भाग ३

एकोणिसावं शतक सुरू झालं त्यासुमारास अमेरिकेचे स्थूल मानाने तीन विभाग होते. एक म्हणजे पूर्व किनारपट्टी, जी पूर्णपणे प्रस्थापित आणि बहुतांशी सुरक्षित होती, दुसरा म्हणजे ऍपेलेशियन पर्वतराजीपासून पश्चिमेला मिसीसीपी नदीपर्यंतचा प्रदेश, जो गेल्या शे – सव्वाशे वर्षांतल्या धाडसी लोकांच्या मोहीमांमुळे परिचित होऊ लागला होता आणि तिसरा म्हणजे मिसीसीपीच्या पलीकडचा प्रचंड मोठा असा (गोर्‍या लोकांना) पूर्णपणे अनभिज्ञ असा प्रदेश. १८०३ साली राष्ट्राध्यक्ष थॉमस जेफरसन यांनी फ्रेंच्यांशी करार करून (लुईसीयाना प्रदेशाचा खरेदी करार) हा मिसीसीपीच्या पलीकडचा ८२८,००० चौरस मैलांचा प्रदेश विकत घेतला. या एका घटनेने, एका फटक्यात अमेरिकेचा विस्तार दुपटीने वाढला.

या धाडसी लोकांमधे बीव्हरच्या केसाळ कातड्याचा धंदा करणारे खूप होते. बीव्हर हा पाण्यात किंवा काठावर रहाणारा मुंगुसासारखा प्राणी आहे. त्याची झुपकेदार शेपटी आणि केसाळ कातड्याच्या टोप्या युरोपात फार प्रचलित होत्या. बीव्हरला पकडण्यासाठी थंडीचा मोसम फलदायी ठरायचा. ह्या मोसमात बीव्हर चिखल, काटक्या गोळा करून आपली पाण्यातली घरं तयार करतात. हे लोक पाणथळी जागी फिरून बीव्हरची अशी घरं धुंडाळून काढायचे. मग संध्याकाळच्या उतरत्या उन्हात या बीव्हरच्या घराच्या आसपास हे लोक सापळे लावायचे आणि मग भल्या पहाटे, उजाडायच्या आधीच त्या जागी परतून सापळ्यात अडकलेले बीव्हर पकडून मारायचे. जागच्या जागीच त्यांची कातडी सोलून काढली जायची. बीव्हरच्या गुबगुबीत शेपट्या खरपूस भाजून त्यावर ताव मारला जायचा. कडाक्याच्या थंडीचे थोडे महिने आणि जून ते सप्टेंबर या उन्हाळ्याच्या महिन्यात (जेंव्हा बीव्हरच्या कातडीची फर कमी व्हायची) तेंव्हा ही बीव्हरची शिकार बंद असायची.

जूनमधे, जमवलेल्या कातड्यांचा गठ्ठा घेऊन हे लोक एखाद्या साधारण मोठ्या ठिकाणी एकत्र यायचे. या अशा ठिकाणी आठवडाभर जत्रेसारखेच वातावरण असायचे. शहरांतून येतांना व्यापारी आपल्या बरोबर अनेक वस्तू घेऊन यायचे. मग हे फासेपारधी आपल्या जवळच्या बीव्हरच्या वाळवलेल्या कातड्यांच्या बदल्यात या दैनंदिन गरजेच्या वस्तू विकत घ्यायचे. हा आठवड्याभराचा काळ भरपूर दारू ढोसण्यात, जुगार खेळण्यात आणि एकंदरीत मौजमजा करण्यात जायचा. ह्या फासेपारध्यांच्या एकाकी आणि खडतर आयुष्यात हेच थोडे दिवस इतर मनुष्यप्राण्यांच्या सहवासात आणि मौजमजा करण्यात जायचे.

एकोणिसाव्या शतकाच्या पहिल्या तीन-चार दशकांपर्यंत पश्चिमेचा बराचसा भूभाग धांडोळला गेला होता. रॉकी पर्वतराजी, सिएरा नेवाडाचे वाळवंट, मिसुरी, स्नेक, कोलोरॅडो नद्यांच्या शाखा, उपशाखा छोट्या छोट्या बोटीमधून पालथ्या घातल्या गेल्या होत्या. ग्रॅंड कॅनयनचे भव्य दिव्य रूप, अफाट पसरलेल्या ग्रेट प्लेन्सवरचे लाखालाखांचे कळप, निसर्गाने मुक्तहस्ताने उधळलेले वरदान गोर्‍या लोकांच्या डोळ्यांपुढे हळूहळू उलगडत जात होते. वेगवेगळ्या इंडीयन जमातींची जान पहेचान होत होती. हळू हळू या धाडसी गोर्‍या लोकांनी चोखाळलेल्या बिकट वाटांच्या वहीवाटा होऊ लागल्या. दिवसेंदिवस पश्चिमेकडे सरकणार्‍या लोकांचा लोंढा वाढू लागला. एकेकाळच्या अनभिज्ञ, अज्ञात प्रदेशात, प्रस्थापित वस्ती होऊ लागली. या शिकारी, फासेपारधी, डोंगरदर्‍या पालथं घालणार्‍या आणि अज्ञाताचा वेध घेण्याच्या ध्यासापायी संकटांना कवळू पाहणार्‍या धाडसी लोकांचं अद्भूत, अनोखं विश्व नाहीसं होऊ लागलं. १८४८ साली कॅलिफोर्नियात सोनं सापडल्यापासून तर या पश्चिमेकडच्या प्रस्थानाला पूर आला. १८६९ साली रेल्वेमार्ग पश्चिमेला पॅसिफिक महासागरापर्यंत पोहोचला. एकेकाळी पायी किंवा घोडागाड्या, बैलगाड्यांतून होणारा पश्चिमेकडचा खडतर प्रवास आता सुकर आणि सुलभ होऊ लागला. पूर्व किनारपट्टीपासून पश्चिमकिनारपट्टीपर्यंतचा हा खंडप्राय देश रेल्वेमार्गाच्या माध्यमातून जवळ आला आणि अमेरिकेच्या जीवनातला आधुनिकतेचा एक नवा अध्याय सुरू झाला.

क्रमशः …. 

— डॉ. संजीव चौबळ