शहरी माओवाद – सद्य परिस्थिती आणि उपाययोजना

एटापल्लीत पंतप्रधान ग्राम सडक योजनेच्या कामावरील वाहने पेटवून देण्यात आल्याची घटना १३ मेला घडली. माओवाद्यांनी गडचिरोली जिल्ह्यात हैदोस घातला आहे. दादापूर येथे माओवाद्यांनी २५ वाहने पेटवून दिली होती. या घटनेच्या काही तासानंतरच माओवाद्यांनी लेंडारीच्या पुलावर भूसुरूंगस्फोट घडवून आणला. यात १५ जवान शहीद तर गाडीचालकाचा मृत्यू झाला होता. एटापल्ली तालुक्यातील दोघांची हत्या करीत घोटसूर परिसरात दोन वाहने जाळली होती.

आता पुन्हा एटापल्ली तालुक्यात रस्ता कामावरील वाहनांना माओवाद्यांनी लक्ष्य केल्याने परिसरात भीतीचे वातावरण आहे.नव्या घटनेमुळे माओवादी संघटनेसाठी काम करणाऱ्या समर्थकांची भूमिकाही आता पुन्हा पोलिसांच्या रडारवर आली आहे.

नवलखा व अन्य कार्यकर्त्यांचा माओवादी संघटनांशी संबंध असल्याचा आरोप आहे. परंतु, नवलखा यांना न्यायालयाकडून अटकेपासून संरक्षण मिळाले असल्याने पोलिसांना त्यांना ताब्यात घेऊन चौकशी करता येत नाही.

वरवरा राव यांचा जामीन अर्ज फेटाळला

माओवादी संघटनांशी संबंध असल्याच्या आरोपावरून अटकेत असलेले कवी वरवरा राव यांनी तात्पुरता जामीन मिळावा म्हणून केलेला अर्ज कोर्टाने २९ एप्रिलला फेटाळून लावला. राव यांना जामीन मंजूर केल्यास ते भूमिगत होण्याची शक्‍यता आहे. राव हे बंदी घातलेल्या सीपीआय (माओवादी) या संघटनेचे वरिष्ठ व सक्रिय नेते आहेत. ते सध्या अतिशय गंभीर व देशविरोधी गुन्ह्यात सध्या न्यायालयीन कोठडीत आहेत.

सत्य काय आहे, याचा शोध घेण्यासाठी, पुस्तकांच्या कामासाठी आपण माओवाद्यांच्या संपर्कात होतो, अशी कबुली माओवादी समर्थक गौतम नवलखा यांच्यातर्फे 15 एप्रिलला न्यायालयात देण्यात आली.

माओवादी समर्थकांच्या वकिलांनी केलेले हे विधान बरोबर आहे का? लक्षात असावे की माओवादी संघटनांवर देशांमध्ये अनेक वर्षापासून बंदी घातली आहे. अशा बंदी घातलेल्या संघटनेवर कुठलाही भारतीय संबंध ठेवू शकतो का? हे देशद्रोही कृत्य नाही का?

भरकटलेले विचारवंत, मानवधिकार संस्थांचा दुष्प्रचार आणि शहरी माओवादी

संविधानावर आधारित भारतीय लोकशाही पद्धत उद्ध्वस्त करून माओवाद आणणे, हे माओवाद्यांचे लक्ष्य आहे. आपल्या व्यवस्थेमध्ये हिंसाचाराला स्थान नाही. परंतु माओवादी समर्थक शहरी बुद्धिजीवींकडून हेतुपूर्वक त्यांचे समर्थन केले जाते व ग्रीन हंट ऑपरेशन थांबवून वाटाघाटी करा, असे सांगितले जाते.

बुद्धिजीवी दबाव गटाचे काम करतात. वृत्तपत्रे, सामाजिक संस्था, विश्वविद्यालये यांचा उपयोग करून समाजात वैचारिक भ्रम पसरवणारेच हे विचारवंत निरपराध आदिवासींच्या हत्याकांडाला जबाबदार आहेत. समाज त्यांना मोठे लेखक, पत्रकार, विचारवंत म्हणून आदर देतो. पण हे मानवतावादी देशाचे प्रचंड नुकसान करीत आहे. माओवाद्यांकडून मरणार्या निर्दोष नागरिकांबद्दल ते कधीच बोलत नाहीत.  यांच्यामागे पाकिस्तान, चीन आणि अनेक भारतविरोधी आंतरराष्ट्रीय संस्था आहेत. माओवाद्यांच्या क्रौर्याला प्रोत्साहन देण्याचेच काम हे बुद्धिवंत करतात! या बुद्धिवंतांची मुले मात्र माओवादाच्या लढाईत सामील होत नाही. ती बहुधा अमेरिका किंवा परदेशात शिकत असतात किंवा काम करीत असतात.

जंगलातील शस्त्रधारी माओवाद्यांपेक्षा शहरी माओवादी अधिक धोकादायक

दुर्गम भागात चालू असलेल्या माओवाद्यांच्या कुटील कारस्थानांना वैचारिक बैठक देण्याचे काम शहरी भागातील बुद्धिजीवीनी केले, हाच तो शहरी माओवाद.

“जंगलातील शस्त्रधारी माओवाद्यांपेक्षा शहरी माओवादी हे अधिक धोकादायक आहेत. सरकारवर दबाव आणण्यासाठी, वैद्यकीय मदतीसाठी, अर्थ व्यवस्थापनासाठी, माध्यमांचे लक्ष वेधून घेण्यासाठी, परदेशीसंपर्कासाठी माओवाद्यांना शहराशी असणारा हा संबंध उपयोगी पडतो.माओवादाच्या समर्थनार्थ विविध पोस्ट लिहिल्या जातातत. या सार्याशचा समाजावर, विशेषतःतरुणांवर काही वेळा प्रभाव पडतो. माओवाद्यांकडून दलितांचा गैरवापर करून घेतला जात आहे.”

 ‘सीपीआय (माओइस्ट) अर्बन पस्र्पेक्टिव्ह’

साधारणत: २००१ पासून माओवादी-माओवादी गटांनी शहरांत हातपाय पसरण्यास सुरुवात केली. माओवादी नेते कोबाद घँडी यांच्या व्यापक सहभागातून एक ‘अर्बन पस्र्पेक्टिव्ह’ या शीर्षकाचा दस्तावेजही याच काळात तयार झाला. ग्रामीण भागातून होणाऱ्या सशस्त्र लढय़ाला शहरी भागातून पाठबळ पुरविण्याचे काम करायचे, ही रणनीतीही उघडपणे मांडण्यात आली आहे. आदिवासी इलाख्यांतून जो सशस्त्र लढा चालवायचा त्यासाठी मनुष्यबळ, सामग्री, गुप्त कारवायांसाठी आश्रयस्थाने, चकमकींमधून जखमी होणाऱ्यांसाठी उपचार व्यवस्था इ. सर्व पुरविण्याचे कामही नागरी माओवादी गटांकडे सुनियोजित पद्धतीने दिले जाते. शहरांमधून जी कामे पार पाडायची त्यांच्या यादीत अधिकृतपणे ‘शत्रू संघटनांमधून शिरकाव करणे’ या कामाचाही समावेश आहे. माओवाद्यांचे शहरी समर्थक सोशल मीडियाचाही प्रभावी वापर करताना दिसतात. भीमा-कोरेगाव प्रकरणात ज्या पाच नेत्या – कार्यकर्त्यांना अटक झाली तिचा निषेध करणारी ट्वीट्स अमेरिका, स्पेन, केनया, इंडोनेशिया, जर्मनी, नॉर्वे इ. देशांतून केली गेली हे वास्तव लक्षात घेतले तर या नागरी- माओवाद्यांचे आंतरराष्ट्रीय जाळे किती घट्ट आहे ते सहज लक्षात येते.

सामान्य लोकांना क्रांतीसाठी प्रोत्साहित करणे व एकत्र करणे, कामकरी, अर्धकुशल कामगार, विद्यार्थी, यांच्या माध्यमातून ही जबाबदारी पार पाडणे महत्त्वाचे आहे हे त्यांचे मुख्य काम आहे.

पाच-सहा मंडळी पकडणे म्हणजे हिमनगांची टोके

शहरी माओवादी गटातील काही म्होरक्यांना आता अटक झाली आहे. त्यामुळे समाजाला लागलेली ही कीड संपेल अशा भ्रमात कुणीच राहू नये. कारण ही पाच-सहा मंडळी म्हणजे हिमनगांची टोके आहेत. अजूनही प्रकाशात न आलेले, तपास यंत्रणेच्या कक्षेत न आलेले असंख्य शहरी माओवादी आपल्या आसपास वावरत असतील. त्यांच्या मुसक्या कधी आवळल्या जाणार? या शहरी माओवाद्यांची पाळेमुळे खणून काढली पाहिजे.पोलिसांनी या कामाला सुरुवात केली असली, तरी त्याच्या शेवट सहजसाध्य नाही.

माओवाद्यांच्या तुलनेत शासन यंत्रणेजवळ ‘शस्त्रबळ’ जास्त आहे. असे असतानाही माओवादी समस्या मात्र संपत नाही. संख्येने कमी असले तरी माओवादी सैनिक हे ध्येयाने प्रेरित आहेत आपण नाही.

कायद्याप्रमाणे कारवाई करा

माओवादाशी संबंध्द असलेल्या विचारवंत आणि संस्थांच्या विरुद्ध कायद्याप्रमाणे कारवाई करायला हवी.सर्व राज्य सरकारांनी या संघटनांविरुद्ध कारवाई करावी.राजकिय पक्षांनीही हे समजवणे गरजेचे आहे की, माओवाद्यांचे लक्ष, सर्व देशात अराजक माजवणे हे आहे.सगळ्या राजकिय पक्षांना कठोर भूमिका घ्यावी लागणार आहे.विदेशातून येणारा पैसा थांबवला पाहिजे.वसतिगृहे, विद्यापीठे, शैक्षणिक संस्था, महाविद्यातिल तरुणांना जाळ्यात ओढण्यासाठी यांना लक्ष्य केले जाते.त्यांचे या पासुन दुर रहाण्याकरता तरुणांचे उध्बोदन करणे गरजेचे आहे.झोपडवासीयांचे संघ, चाळ समित्या,कामगार यांचे या उध्बोदन करणे गरजेचे.शहरी माओवाद्यांची पाळेमुळे खणून काढली पाहिजे.

काय  करावे

माओग्रस्त भागा मधून जातीय वाद, उच्च-नीच संपवून देशभक्ती आणि राष्ट्रीय शिक्षणावर भर देणे.लोकशाहीचे बीज खोलवर रुजवणे.

बेरोजगारी दुर होण्याकरता उपाय करणे,ज्यामुळे युवक वर्ग माओवादाकडे वळणार नाही.

शहरी भागातून माओग्रस्त भागाला भेट येणाऱ्या व्यक्ती व घटकांवर लक्ष ठेवणे.

वाढत्या शहरीकरणामुळे शहरांमध्ये येणाऱ्या वेगवेगळ्या वर्गांना मार्गदर्शन करून माओवादी प्रभावाखाली न जाऊ देणे.

सर्व संशयित व्यक्तींचा पुरेशा डेटा सरकारकडे आणि सुरक्षा एजन्सी कडे असणे.

समाजा मध्ये ठिकाणी नाट्य रुपाने,फ़लक नोटिस बोर्ड व इतर साधना मार्फत शहरी माओवादाविरुध्द जन जागृती करणे.

वंचित असलेल्या घटकांची चर्चा करत राहणे यामुळे ते वाईट मार्गाला जाणार नाही. समाजामध्ये सर्वधर्म समभावाची भावना निर्माण करणे.

माओवाद्यांच्या मार्गावर असलेल्या युवकांवरती लक्ष ठेवून त्यांना तिथे जायच्या आधीच योग्य मार्गदर्शन करुन ते थांबवणे.

शासन आणि माओग्रस्त भागातील नागरिक यांच्यातील दुरी कमी करणे.

माओवादी कारवाई करणाऱ्यांना आणि त्यांना मदत देणाऱ्यांना कठोर शिक्षा करणे. माओवाद्यांच्या हालचालीवर लक्ष ठेवण्याकरता गुप्त संघटना कार्यरत करणे.

जे नागरिक माओवाद्यांविषयी माहिती देतात त्यांना योग्य बक्षीस देणे.

दुर्गम भागात काम करणाऱ्या उद्योजकांवर लक्ष ठेवणे कारण त्यातील अनेक माओवाद्यांना खंडणी देतात.

माओग्रस्त भागातून बाहेर येणाऱ्या आणि जाणाऱ्या गाड्यांचे चेकिंग पूर्ण पद्धतीने करणे. यामुळे कुठलेही सामान, संपत्ती किंवा संशयित व्यक्ती तिथून जात असतील तर त्यांना पकडणे.

सोशल मीडियावर फास्ट लक्ष ठेवून वाईट मार्गाला लागणार्या युवकांना रस्ता चुकायचा च्या आधीच थांबवणे,

या उपायांवर सतत चर्चा करून अजून नवीन उपाय योजना शोधणे.

शहरी माओवादी समाजामध्ये आपला प्रभाव वाढविण्या करता वेगवेगळ्या प्रकारच्या कारवाया करतात. यावर लक्ष ठेवून योग्य प्रत्युत्तर देण्याकरता उपाययोजना करणे गरजेचे आहे. आपल्याला माओवाद्यांच्या एक पाऊल पुढे राहण्याची गरज आहे, तरच आपण त्यांची वाढणारा प्रभाव थांबवू शकतो.

— ब्रिगेडियर हेमंत महाजन (नि)