आभाळाएवढा !

त्यानं साहित्य संमेलनाच्या अध्यक्षपदाचा राजीनामा दिला.

आणि तो एकदम मोठा होऊन गेला.
मोठा म्हणजे अगदी खूपच मोठा.
आभाळा एवढ्या उंचीचा आणि समुद्रएवढ्या खोलीचा.
अर्थात उंची होतीच पहिल्यापासून पण कुणाला दिसली नव्हती.
अर्थात चिरपरिचित असल्यानं ती कुणाला जाणवली नव्हती.

तो सातत्यानं लिहीत होता.
कथा, कादंबरी, कविता, नाटकं, संगीत नाटकं, एकांकिका, श्रुतिका, प्रवासवर्णने, वैचारिक लेखन, ललित लेखन, समीक्षा. ..
साहित्याच्या अनेक प्रांतात तो गेली अनेक वर्षे लीलया वावरत होता.

त्यानं लिहावं आणि चर्चेत राहावं — हे नित्याचंच.
लेखनासाठी नवे मापदंड निर्माण करायला लागावेत — हे नित्याचंच.
बदलत्या तरुणाईला त्यांची अशी नवी भाषा द्यावी — हे नित्याचंच.
फॅशन, भाषा, कथाबिजातील नाविन्य — हे नित्याचंच.
केंद्र शासनाचे, राज्यशासनाचे प्रतिष्ठित पुरस्कार — हे ही नित्याचेच. ..
तेही वशिला न लावता, सेटिंग न करता, ‘ होयबा ‘ वृत्ती न ठेवता मिळालेले.

केवळ गुणवत्ता, आशयघनता,
अनुभवसंपन्नता, समृद्ध, प्रभावी भाषा, स्वतःची अशी खास विकसित केलेली शैली. ..

विकृतीचं नाव नाही.
देशहिताला तिलांजली नाही.
विघातकतेपेक्षा विधायक प्रवृत्तीला प्राधान्य.
अवघड, अनवट वाटांचा शोध घेणारी मूलगामी, दुर्मिळ प्रतिभाशक्ती.

सारं काही होतं…
समाजमान्यता, शासनमान्यता, रसिकमान्यता. ..

पण ते तेव्हढं मानाचं मानलं जाणारं आणि ज्यासाठी साहित्यिक आपला जीव टाकतात ते साहित्य संमेलनाचं अध्यक्षपद मिळत नव्हतं.
तसंही त्याला मनापासून ते नकोच होतं.
पण रसिकांचा आग्रह होता.
पण त्यासाठी असणाऱ्या निवडणुकांच्या निकषात तो बसत नव्हता.
आणि काही सन्मान्य अपवाद सोडले तर संमेलनाध्यक्षपद मिळविण्यासाठी लागणारी वेगळी प्रवृत्ती त्याच्याजवळ नव्हती.
संमेलनाध्यक्ष पद मिळविण्यासाठी करावी लागणारी लाचारी, हांजीहांजी, राजकीय पक्षांचा लपून छपून घेतलेला आडोसा, लेखणीला बटीक बनवून कुणाच्याही शेजेवर पाठवून देण्याची भडवेगिरी, मुर्दाड, बिनकण्याची, लाळघोटी स्वार्थीवृत्ती, त्याच्याजवळ नव्हती.
ज्या गावाला जायचं नाही त्या गावाला जायची वाट त्यानं केव्हातरी बंद करून ठेवली होती. कारण रसिकांच्या हृदयातील अढळ स्थान हाच परमोच्च पुरस्कार मानला होता त्यानं. तेच महत्वाचं पद होतं त्याच्या दृष्टीनं.

पण रसिक काही स्वस्थ बसलेले नव्हते.
त्यांनी त्याला बिनविरोध निवडून आणायचा चंगच बांधला.
— आणि तो बिनविरोध निवडून आलासुद्धा.

त्याचक्षणी ठिणगी पडली.
हा बिनविरोध निवडून येतोच कसा ?
आमच्या विचारधारेच्या विरोधात तो ठामपणानं उभा आहे, मग त्याला हक्क कसा पोहोचतो हे पद स्वीकारण्याचा ?
वर्तमानकालीन सत्ताधीशांचा निषेध म्हणून अजून त्यानं एकही पुरस्कार परत केलेला नाही.
पुरस्कार वापसी गँग मध्ये तो सामील नाही.
या देशात राहावं असं वाटत नाही, असं, तो म्हणत नाही.
भारतातल्या असहिष्णू हवेमुळे आपल्या कुटुंबियांना धोका आहे असं तो म्हणत नाही.
सगळे मानमरातब, कर चुकवून घेतलेलं प्रचंड मानधन, अनेक पुरस्कार स्वीकारून, जीवनगौरव स्वीकारून, विद्यापीठात, बोर्डात वशिला लावून स्वतःची पुस्तकं खपवून, ‘ सरकार, अभिव्यक्ती स्वातंत्र्याची गळचेपी करतेय ‘ असं क्रांतिकारी आणि दिशादर्शक रडगाणं तो माध्यमांसमोर गात नाही.
देशद्रोही, शत्रूधार्जिण्या विचारांना तो प्रागतिक मानत नाही.
भारत तेरे टुकडे होंगे हजार असं म्हणणाऱ्यांना, आपल्या छाताडावर नाचविण्यासाठी कुणाचीही हुंगेगिरी तो करीत नाही किंवा ढुंगणही चाटत नाही.
माझ्या हाती पिस्तूल आलं तर मी या मुख्यमंत्र्याला पहिल्यांदा गोळी घालेन असं म्हणत नाही आणि असं म्हटल्यानंतर क्रांतीची पहाट झाली असंही तो म्हणत नाही.
समाजात सर्व प्रकारचे भेदभाव निर्माण व्हावेत असाही प्रयत्न तो आपल्या लेखनातून, व्याख्यानातून, भाषणातून करीत नाही.
असे प्रयत्न करणाऱ्यांना तो जवळ करीत नाही.
हा कंपुशाही निर्माण करीत नाही.
हा वाचाळ नाही.
हा प्रसिद्धीसाठी सवंगपणा करीत नाही.
हा प्रसिद्धीसाठी मीडियाला हाताशी धरून स्वतःवर दिवे ओवाळून घेत नाही.
हा कसला लेखक ?
हा कसला संमेलनाध्यक्ष ?

भयंकर गदारोळ. ..
वैचारिक संभ्रम. ..
लोकशाही मार्गाने निवडून आलेल्या सरकारची नाहक बदनामी. ..
जणू सगळे राष्ट्रीय प्रश्न संपले, आता केवळ, ‘ हा संमेलनाध्यक्ष कसा झाला ‘ या राष्ट्रीय प्रश्नावर मीडियाचा वांझोटा, निरर्थक काथ्याकूट…

त्याला कळेना हे काय चाललंय.
तो उद्विग्न झाला.
आणि त्याच उद्विग्नतेपायी त्यानं संमेलनाध्यक्ष पद सोडलं.

पण रसिक सावध होते.
असं काही घडू शकेल याची बहुधा त्यांना जाणीव होती.
त्यांनी त्याच शहरात, अन्यत्र, समांतर साहित्य संमेलन सुरु केलं आणि त्यांच्या लाडक्या लेखकाला सन्मानानं संमेलनाध्यक्ष पदावर विराजमान केलं.

आणि इकडे तथाकथित बुद्धिजीवी साहित्यिक, हे काय घडलं, म्हणून गोंधळात पडले. विचारात हरवले.
चीन, रशिया, दिल्ली, केरळ, पश्चिम बंगाल अशा ठिकाणी आशाळभूत पणे डोळे लावून बघू लागले.

आणि कुंपणावर बसलेले, छटाकभर प्रतिभाशक्तीचे, परोपजीवी, परावलंबी साहित्यिक पटापटा, समांतर साहित्य संमेलनाच्या दिशेनं पळू लागले.
रसिकांचं अन्यत्र लक्षच नव्हतं.
संमेलनाध्यक्ष काय विचार देतात, त्याकडे त्यांचं लक्ष होतं.

लेखक त्यामुळं अधिकच मोठा झाला होता.
आभाळाएवढा मोठ्ठा. ..!!

— डॉ. श्रीकृष्ण जोशी 
रत्नागिरी 
9423875806